Roman

Eva Tind:

Kvinnen som samlet verden

Omsett av Hilde Lyng
Solum Bokvennen

Den faktiske Marie Hammer (1907–2002) var ein dansk zoolog som spesialiserte seg på mikroorganismar, ofte kalla mosemidd. Gjennom forsking på mange kontinent søkte ho særleg å bevise teoriar om kontinentaldrift. Eva Tind har brukt Hammers sjølvbiografi, brev, dagbøker og anna skriftleg og biletleg materiale for å skrive soga om eit kvinneliv som ligg tett på det verkelege.

Historiske og biografiske romanar har fått eit nytt sjangernamn: eksofiksjon. Denne sjangeren hadde lenge eit dårleg ry, men har fått eit oppsving i det siste. Særleg kjem det bøker om kvinner med bragder som har vore oversette i eit mannsdominert samfunn. På bakgrunn av eit verkeleg liv konstruerer forfattarane ein tekst som er meir eller mindre faktisk, meir eller mindre fiktiv. Det kan bli bra litteratur, det kan bli veldig spekulativt – eller det kan bli uinteressant. Eg tykkjer Tinds biografiske roman i litt for stor grad fell ned i siste kategori.

Millionar usynlege dyr

«Jeg brukte 50 år på å få de små dyrene i tale før jeg endelig kunne samle jorden», seier Marie Hammer i eit intervju til sist i boka. Medan vi les, veit vi ikkje om intervjuet er fiktivt eller autentisk, først i etterordet kjem det fram at det er oppdikta. På same måte er det ikkje tydeleg om innklippa frå «Marie Hammers notisbok» som er spreidde utetter i romanen, er fiktive eller autentiske. I staden for å bli oppslukt av soga blir lesaren sitjande og grunde på sanningsgehalten.

Lesaren følgjer den dels fiktive og dels verkelege Marie Hammers liv frå barndomen på landsbygda i Danmark, gjennom forelskingar og studium i ungdomstida og vidare inn i livet som gift mor og husmor. Som for så mange kvinner blir det eit liv i spagat mellom omsorgsoppgåver i heimen og den oppslukande karrieren. At kombinasjonen mildt sagt er krevjande, er eit hovudpoeng, og dette handsamar Eva Tind godt.

Tind har hatt eit svært materiale å gå ut frå. Hammers liv var mangslunge og langt. Det var òg eit uvanleg kvinneliv. Det er prisverdig at forfattaren vil løfte fram ei heller ukjent kvinne som har tilført vitskapen store ting, men ho har ikkje fullt ut greidd å skape eit interessant litterært verk av det svære stoffet.

Ein roman må tilføre noko meir og noko anna enn sakleg dokumentasjon. Etter 450 sider har eg lært om mosemidd og kontinentaldrift, og om vanskane med å reise verda rundt aleine som kvinne. Det siste var interessant, men eg følte sjeldan at eg verkeleg kom inn under huda på Marie. Og det må vel vere mykje av vitsen med ein roman? Dei ytre, faktiske hendingane kan vi lese om andre stader, til dømes i dei same kjeldene som Tind sjølv har brukt.

«Introspekulasjon»

Ein forfattar som gjer det eg saknar hos Tind – skriv seg heilt inn i hovudet og sjela på karakteren sin – er Victoria Kielland. Romanen Mine menn tar utgangspunkt i eit kvinneliv omtrent så fjernt frå Marie Hammers liv som det går an. Belle Gunnes utvandra frå Trøndelag til USA på 1800-talet og gjorde seg berømt som ei av få kjende kvinnelege massemordarar. I romanen diktar Kielland seg langt inn i Belles skrudde psyke og skapar eit sjølvstendig litterært verk av stor verdi.

Eg ville vore mildare stemt om Tinds roman hadde vore stramma inn. Særleg midtpartiet i boka kjennest unødvendig langt. Sjølv om forfattaren, som òg er poet, inniblant glimtar til med fine poetiske bilete, er det for sjeldan til at teksten verkeleg engasjerer.

Omsetjinga til Lyng har eg ikkje noko å utsetje på.

Hilde Vesaas

Hilde Vesaas er forfattar, lektor og fast meldar for Dag og Tid.