Frå den polske ordsyklonen
Bruno Schulz skriv fram overdådige draumetekstar der forma dikterer innhaldet
Bruno Schulz (1892–1942) blir rekna som ein av dei fremste polske forfattarane i det 20. hundreåret. Forutan nokre enkeltståande noveller, brev og kritikkar, gav han berre ut to verk. Ein del av forfattarskapen gjekk truleg tapt under andre verdskrigen.
Foto: Forum / Lebrecht
Forteljingar
Bruno Schulz:
Kanelbutikkane og andre forteljingar
Omsett av Julia Wiedlocha
Skald Forlag
Av polsk modernistisk prosa er eg mest kjend med Witold Gombrowicz, og eg har vel tenk at han var eit særsyn med sin frodige stil, i grannelaget til surrealismen, men der lyt eg tru om att, for Bruno Schulz (1892–1942) er minst like så fantasifull, ordhag og merkverdig, slik den nye boka i klassikarserien til Skald Forlag, Kanelbutikkane og andre forteljingar, presenterer han. Boka inneheld også eit bonusspor, ei nyleg oppdaga novelle som Schulz skreiv under pseudonym i 1922.
Problematisk
Sjangernemninga forteljingar er problematisk av to årsaker, nemleg at Schulz ikkje skriv særleg forteljande, og at tekstane høyrer så tett til det same universet at ein like gjerne kan kalla boka ein modernistisk roman, men under lesinga tenkjer ein ikkje mykje på sjangeren, ein har nok med å få med seg det som vert skildra.
I mange av tekstane er det far til eg-personen, Jakob, som er den sentrale. Men denne fader Jakob er sjeldan særleg faderleg, men ofte farleg for seg sjølv, i eit uoversiktleg, stort husvære i ein like uoversiktleg by, der forfallet er tydeleg, det meste er innvikla, og alt er underleg. Jakob går nær sagt i oppløysing ved fleire høve, etter at ulike fascinasjonar tek overhand. Ei stund var det ruging av eksotiske fugleegg, like gjerne kondor som påfugl, der han sjølv vart til ein slags fugl, og seinare, om det då finst ein kronologi i verket, var det kakerlakkar som vart objekt for intens interesse, slik at han vart til ein kakerlakk, men denne metamorfosen var ikkje som for Gregor Samsa hjå Kafka, men eit resultat av ein lang prosess.
Mørke løyndomar
Huset der Jakob og mange andre bur, er også ei verksemd, konfeksjonshandel med dalstrok av mørke løyndomar innafor, ein stoffbutikk med attrå attåt, der systovegrisar drøymer seg bort i hampen og halmen og sjølve er i eit febersyn projisert på papiret av forfattaren, ein kvervelstorm av støv og støy, av lått og lyte, medan tida kakerlakkar og lir til alle kantar.
Tittelnovella er typisk for heile boka. Der skal forteljaren, som då er ein ung gut, springa heim att etter lommeboka til faren, då mora har fått lokka familien med på teater. Denne heimturen skulle vera ei overkomeleg oppgåve, men guten går seg vill, han rotar seg inn på stader der han ikkje har noko å gjera, og snart melder lysta til å vitja kanelbutikkane seg. Guten kallar dei det på grunn av det brune brystpanelet til desse butikkane, som er døgnopne. Der inne er varesortimentet av det eksotiske slaget, just som fuglane faren ruga ut, og sanneleg finn ein slike fuglar der også. Men guten kjem ikkje dit, han rotar og tullar seg vidare, og ærendet han var ute i vert gløymd.
Her, som i andre tekstar, er det lite som står fast, ein hest kan krympa til ein liten figur på ein augneblink, slik ei illsint tante vert til oske av ilske, eller Jakob kverv i den eine dilla etter den andre, slik sonen ser han og røyner han, men nokre få gonger ser det ut til å komma eit korrektiv frå den røynlege verda, slik at lesaren forstår at det som kjem til syne, spring ut or ein livleg barnefantasi i eit potpurri av assosiasjonar, ein polsk ordsyklon som er både imponerande, original, fascinerande og inspirerande.
Og omsetjinga, til feiande friskt nynorsk, av Julia Wiedlocha, er kort og godt strålande.
Odd W. Surén
Odd W. Surén er forfattar og fast bokmeldar i Dag og Tid
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
Forteljingar
Bruno Schulz:
Kanelbutikkane og andre forteljingar
Omsett av Julia Wiedlocha
Skald Forlag
Av polsk modernistisk prosa er eg mest kjend med Witold Gombrowicz, og eg har vel tenk at han var eit særsyn med sin frodige stil, i grannelaget til surrealismen, men der lyt eg tru om att, for Bruno Schulz (1892–1942) er minst like så fantasifull, ordhag og merkverdig, slik den nye boka i klassikarserien til Skald Forlag, Kanelbutikkane og andre forteljingar, presenterer han. Boka inneheld også eit bonusspor, ei nyleg oppdaga novelle som Schulz skreiv under pseudonym i 1922.
Problematisk
Sjangernemninga forteljingar er problematisk av to årsaker, nemleg at Schulz ikkje skriv særleg forteljande, og at tekstane høyrer så tett til det same universet at ein like gjerne kan kalla boka ein modernistisk roman, men under lesinga tenkjer ein ikkje mykje på sjangeren, ein har nok med å få med seg det som vert skildra.
I mange av tekstane er det far til eg-personen, Jakob, som er den sentrale. Men denne fader Jakob er sjeldan særleg faderleg, men ofte farleg for seg sjølv, i eit uoversiktleg, stort husvære i ein like uoversiktleg by, der forfallet er tydeleg, det meste er innvikla, og alt er underleg. Jakob går nær sagt i oppløysing ved fleire høve, etter at ulike fascinasjonar tek overhand. Ei stund var det ruging av eksotiske fugleegg, like gjerne kondor som påfugl, der han sjølv vart til ein slags fugl, og seinare, om det då finst ein kronologi i verket, var det kakerlakkar som vart objekt for intens interesse, slik at han vart til ein kakerlakk, men denne metamorfosen var ikkje som for Gregor Samsa hjå Kafka, men eit resultat av ein lang prosess.
Mørke løyndomar
Huset der Jakob og mange andre bur, er også ei verksemd, konfeksjonshandel med dalstrok av mørke løyndomar innafor, ein stoffbutikk med attrå attåt, der systovegrisar drøymer seg bort i hampen og halmen og sjølve er i eit febersyn projisert på papiret av forfattaren, ein kvervelstorm av støv og støy, av lått og lyte, medan tida kakerlakkar og lir til alle kantar.
Tittelnovella er typisk for heile boka. Der skal forteljaren, som då er ein ung gut, springa heim att etter lommeboka til faren, då mora har fått lokka familien med på teater. Denne heimturen skulle vera ei overkomeleg oppgåve, men guten går seg vill, han rotar seg inn på stader der han ikkje har noko å gjera, og snart melder lysta til å vitja kanelbutikkane seg. Guten kallar dei det på grunn av det brune brystpanelet til desse butikkane, som er døgnopne. Der inne er varesortimentet av det eksotiske slaget, just som fuglane faren ruga ut, og sanneleg finn ein slike fuglar der også. Men guten kjem ikkje dit, han rotar og tullar seg vidare, og ærendet han var ute i vert gløymd.
Her, som i andre tekstar, er det lite som står fast, ein hest kan krympa til ein liten figur på ein augneblink, slik ei illsint tante vert til oske av ilske, eller Jakob kverv i den eine dilla etter den andre, slik sonen ser han og røyner han, men nokre få gonger ser det ut til å komma eit korrektiv frå den røynlege verda, slik at lesaren forstår at det som kjem til syne, spring ut or ein livleg barnefantasi i eit potpurri av assosiasjonar, ein polsk ordsyklon som er både imponerande, original, fascinerande og inspirerande.
Og omsetjinga, til feiande friskt nynorsk, av Julia Wiedlocha, er kort og godt strålande.
Odd W. Surén
Odd W. Surén er forfattar og fast bokmeldar i Dag og Tid
Ein polsk ordsyklon som er både imponerande, original, fascinerande og inspirerande.
Fleire artiklar
Teikning: May Linn Clement
Krigen er ei ufatteleg ulukke for Ukraina. Men også for Russland er det som skjer, ein katastrofe.
Tusen dagar med russisk katastrofe
KrF-leiar Dag Inge Ulstein får ikkje Stortinget med seg på å endre retningslinjene for kjønnsundervisning i skulen.
Thomas Fure / NTB
Utfordrar kjønnsundervisninga
Norske skulebøker kan gjere elevar usikre på kva kjønn dei har, meiner KrF-leiar Dag Inge Ulstein.
Jens Stoltenberg gjekk av som generalsekretær i Nato 1. oktober. No skal han leie styringsgruppa for Bilderberg-møta.
Foto: Thomas Fure / NTB
Jens Stoltenberg blir partyfiksar for Bilderberg-møta, ein institusjon meir i utakt med samtida enn nokon gong.
Den rumenske forfattaren Mircea Cartarescu har skrive både skjønnlitteratur, lyrikk og litterære essay.
Foto: Solum Bokvennen
Mircea Cărtărescu kastar eit fortrolla lys over barndommen i Melankolien
Taiwanarar feirar nasjonaldagen 10. oktober framfor presidentbygget i Taipei.
Foto: Chiang Ying-ying / AP / NTB
Illusjonen om «eitt Kina»
Kina gjer krav på Taiwan, og Noreg anerkjenner ikkje Taiwan som sjølvstendig stat. Men kor sterkt står argumenta for at Taiwan er ein del av Kina?