Roman

Karin Smirnoff:

Vi dro opp med mor

Omsett frå svensk
av Monica Aasprong
Bonnier

Vi dro opp med mor er den andre boka i trilogien om Jana Kippo. Bøkene har hatt stor suksess i Sverige, og dei to første er komne på norsk. Dette er beinhard bygderealisme, for ikkje å seie bygdenaturalisme, frå små samfunn nord i Sverige.

Blikket og stemma i bøkene ligg fast hos Jana. Ho og tvillingbroren, Bror, veks opp i ein heim totalt dominert av ein vondskapsfull far som kvar einaste helg drikk seg snydens og denger laus på mor, Bror og husdyra på garden.

Når han blir sliten i armane, snur han seg mot dottera og misbrukar henne seksuelt. Mor læst som ho ikkje ser, ikkje veit, ho lagar mat og broderer bibelvers. Borna nærer med åra eit slikt intenst hat mot faren at dei båe gjer forsøk på å drepe han. Med høygaffel og spade. Smirnoff held ikkje attende på vondskap og brutalitet, men språket er nøkternt.

I den første boka, Jeg dro ned til bror, følgjer vi Jana når ho midt i trettiåra reiser attende til bygda der Bror framleis lever – så vidt, i særs dårleg forfatning. Barndomen deira vert rulla opp i ei mengde grufulle scener. I Vi dro opp med mor får vi vite meir om nettopp mor, om kvifor ho vart som ho vart, når Jana og Bror drar til heimbygda hennar lenger nordaust, i Tornedalen.

Bygdedragen

Det slo meg ikkje før eg las Smirnoffs bøker, at uttrykket «bygdedyret» viser til «dyret» i bibelsk forstand – altså dei beint fram djevelske kreftene som totalt kan dominere intolerante og tronge bygder. I Vi dro opp med mor har bygdedyret est ut til ein eldsprutande drage som held heile bygda i eit totalt og brutalt krampegrep. Tilløp til andre tankar eller måtar å gjere ting på enn dei som er godkjende i frikyrkjelyden som styrer, blir møtt med snerrande mistru og harde sanksjonar. Det minner om IS i sin fanatisme.

Det må ei Jana til for å forsøke å bringe inn litt ljos. Motivasjonen hennar er først og fremst å redde Bror ut av klørne til sekta. På vegen bergar ho fleire spedbarn – det er mange slike i bygda der kvinnene er fødemaskiner – frå vanlagnader, skuleelevar frå bygdeskulens totale einsretting og hundar frå sparkande eigarar. Til slutt bergar ho jammen eit heilt italiensk reisefølge frå å fryse i hel.

Ikkje «less is more»

Smirnoff smør tjukt på. Lesaren heng likevel med til siste slutt. Jana er sympatisk og ei særs feilbarleg heltinne. Soga er fortald med ein intensitet og eit driv som få gjer forfattaren etter. Ikkje minst er styrken her også det gjennomførte og originale språket: knapt og konsist, rett på, utan komma og utan store bokstavar ved namn. Effekten er som å trakke litt hardare på gassen. Språk og innhald er siamesiske tvillingar her.

Apropos gass, teksten er full av bilkøyring, scooterjakt og andre køyrescener. Vi er i det heile i eit maskulint miljø, med rifler, jakt og slakt – og ikkje minst sprit og karsk. Jana er ei lita pingle av ei kvinne. Men ho ordnar opp – for andre. For seg sjølv rotar ho det heller til, særleg i kjærleikslivet. Korleis skal dette gå? Det er med utolmod ein ventar på den tredje og siste boka, som venteleg kjem på norsk snart.

Monica Aasprong har gjort ein formidabel jobb med å overføre den særeigne Smirnoff-svensken til bokmål. Vi dro opp med mor har ganske mange dialektprega replikkar. Aasprong har – naturleg nok – forsøkt ei nordlandsdialekt. Eg er litt i tvil om dette valet, men veit ikkje kva ho elles skulle ha gjort. Det er berre det at dialektar er så veldig stadbundne. Og Helgelandskysten eller Røst er ikkje Tornedalen.

Hilde Vesaas

Hilde Vesaas er forfattar, lektor og fast meldar i Dag og Tid.