Roman

Ali Smith:

Vår

Omsett av Merete Alfsen
Oktober

Vår er den tredje boka i Ali Smiths årstidskvartett. Som dei to første er romanen brennaktuell om enorme utfordringar i samtida, med størst vekt på flyktningkrisa. Bøkene gir lesaren ei sjeldan kjensle av å lese litteratur i «sanntid».

Som vanleg lèt Smith plot og karakterar bli prega av det fleirstemmige, noko ho er ein meister i. Her er eit mylder av både opne og skjulte referansar og samband. Kanskje var desse grepa eit lite hakk friskare og samstundes meir stringente i dei to første bøkene – eller er det lesaren som er blitt godt vand?

Smith er ein meister også i paradoks, og eg oppfattar Vår som fleire hakk mørkare og sintare enn Høst og Vinter.

Railmovie til Skottland

Richard Lease er ein tilårskomen filmregissør. Vi møter han først på ein jernbanestasjon i Skottland, etter at han spontant, men neppe tilfeldig, gjekk på eit tog frå London. Han har nyleg mista sin beste ven og kollega, smarte og kunnskapsrike Paddy, og er i djup sorg. Richards forteljing pendlar fram og tilbake mellom notida og tilbakeblikk til episodar med henne. Saman laga dei fjernsynsprogram som gjorde det stort, men dette ligg fleire tiår tilbake. No har Richard fått eit tilbod frå ein suksessrik nykomling i bransjen. Handlinga er totalt kontrafaktisk, men dei nye kreftene i TV-bransjen tar ikkje slike omsyn.

I Skottland møter Richard Brittany (Brit) og Florence, eit mildt sagt umake par. Brit er ei relativt ung kvinne tilsett i ein interneringsanstalt for flyktningar og asylsøkjarar. Smith syner oss kva ein slik stad og eit slikt arbeid gjer med empati og generelle haldningar. Brittany, som sjølvsagt peikar mot Britain, Storbritannia sjølv, har vant seg til å behandle dei internerte som annanrangs menneske og knapt nok det.

Ein måndagsmorgon på veg til dette arbeidet støyter Brit på 12 år gamle Florence. Florence har ein diffus bakgrunn, snart meir enn anar vi at ho er ein flyktning som har mista foreldra på vegen. Gjennom samværet med henne opnar gradvis Brit opp for ei meir leikande og uhilda tilnærming til livet og menneska rundt henne – i nokre timar. Florence lokkar Brit med seg på toget til Skottland, og eventyret kan byrje. Som i alle eventyr finst her heltar og skurkar, og trolla er ikkje berre på nettet.

Varm luft

Barnet utgjer håpet i denne soga, det ser samtida med eit friskt blikk. Smith bind saman denne klassiske figuren med heilt dagsaktuelle fenomen. Florence får utrulege ting til å skje, forteljinga får her nokre hint om det ikkje-realistiske. Samstundes veit vi jo at røynda i stadig hurtigare tempo tar retningar som er vanskeleg å fatte. Florence minner oss om kor fantastisk livet eigentleg er, og at mykje kan endrast om ein berre vil. Det umoglege kan vise seg mogleg på eit anna tidspunkt. Her ligg håpet, det stig og svevar som ein varmluftsballong.

Raseriet over politikken som blir ført mot forsvarslause menneske, er likevel det som sit sterkast att etter å ha lese boka. Kva hender med oss når vi ikkje lenger greier å ta inn lidinga andre opplever, men i staden sel sjela vår saman med annan personleg eigedom til Facebook? Ei av dei mange stemmene Smith slepper til i boka, som ei korstemme frå gresk drama, er den underliggande mentaliteten til sosiale medium. Det er uhyggeleg lesnad.

Vi har alltid nokre blinde flekkar når det gjeld eiga samtid. Gode skrivarar som Smith hjelper oss å få auge på dei.

Hilde Vesaas

Hilde Vesaas er forfattar, lektor og fast skribent for Dag og Tid.