Roman

Khaled Khalifa:

Ingen kniver på kjøkkenet i denne byen

Omsett av Oda M. Winsnes
Pax

Syria har vore i mediebildet så godt som dagleg sidan folkeopprøret starta i 2011. Den borgarkrigen som utvikla seg, fekk etter kvart internasjonale forgreiningar med alliansar i alle retningar under kampen mot IS og kalifatet, men også i Assad-regimets kamp for å halde på makta. Det heile har vore rått og omsynslaust og med krigsbrotsverk på begge sider.

Dette dannar ein del av bakteppet for syriske Khaled Khalifas roman Ingen kniver på kjøkkenet i denne byen, som kom ut på arabisk i 2013. Byen er Aleppo, der Khalifa, eller forteljaren, har vakse opp i ein storfamilie med sterke indre motsetningar og med ei mor som lever på aristokratiske draumar om det osmanske riket etter at ho måtte slutte som lærar. Meininga i tilværet hennar forsvinn, og det gjer det også for dei tre gjenlevande barna: dottera Sawsan, sonen Rashid og den namnlause forteljaren. Livet deira er sterkt prega av det kulturelle og økonomiske forfallet under Baath-partiet. Sjølv om dei strittar imot løgnene og den politiske uniformeringa, må dei heile vegen gå på akkord med si indre overtyding og inngå ulike former for kompromiss for å overleve i eit samfunn der det anstendige blir sett på prøve i møte med korrupsjon, forræderi, vald og simple brotsverk av spyttslikkarar og klakkørar innanfor det militære, politiet og den politiske leiinga.

Inngåande skildring

Sawsan, blendande vakker og sjarmerande, søker seg til militæret og overvakingspolitiet, blir spion og angivar, før ho bryt over tvert og søker seg til religionen. Men heller ikkje der finn ho det ho leitar etter, noko å gå opp i og gi seg over til. Ho er heile vegen i klem mellom religion, kulturell tradisjon, eigne lyster og mangelen på identitet.

Det same gjeld den yngre broren Rashid, som er musikar og komponist. Heller ikkje han finn det han leitar etter, før han lèt seg verve av jihadistar som reiser til Bagdad for å slåst mot amerikanarane etter invasjonen av Irak i 2003. Han overlever krig og fengsel og vender heim med store traume og ei uimotståeleg dødsdrift.

Onkelen Nazir er også inngåande skildra. Han er ein kjent musikar og komponist, samtidig er han homofil og lever eit hemmeleg og ynkeleg liv med misbruk og overgrep frå så vel imamar som fengselsvakter utan at det knekker han som eit anstendig menneske med eit verdig liv. Både Sawsan, som får horestempel, og Nazir utfordrar tunge tabu i den arabiske kulturens dobbelmoral, der skam og ære går hand i hand.

Ekte kjærleik

Khalifas språk er rått og saftig, intenst kroppsorientert og sirklar stadig rundt kroppens avfallsprodukt i form av sveitte, urin, avføring, oppkast, spytt og snørr. Samtidig gir han vare skildringar av ekte kjærleik mellom menneske og ekte kjærleik til ein by som har brote saman takk vere eit regime utan andre verdiar enn rå makt.

Khaled Khalifa bur i dag i Damaskus. Han er nok ein torn i auget for Assad-regimet, men får stort sett vere i fred, sjølv om romanen Hatets lovsang (2006 – på norsk 2011) blei stansa av sensuren.

La meg samtidig også minne om Niroz Maleks korte novellesamling Slik natten er. Fortellinger fra Aleppo (2017). Samla gir Khalifa og Malek eit nyansert og aktuelt tidsbilde av ein by dei begge er sterkt knytte til.

Oddmund Hagen

Oddmund Hagen er forfattar og fast bokmeldar i Dag og Tid.