Roman

Cathrine Knudsen:

Den siste hjelperen

Pelikanen

Alle som har kome seg gjennom ei kreftbehandling, veit at livet ikkje er det same etterpå. For nokre kan endringane vere nesten umerkelege til å begynne med, då er ein gjerne mest opptatt av at ein har overlevd. Men noko har skuva på seg djupt inne i organismen, og det er irreversibelt. Livskrafta kan vere redusert, celler øydelagde. Ikkje minst har ein gjerne ei kjensle av at utgangen er nærare enn før.

Dette er ein heller dyster inngang til ei bokmelding, men Cathrine Knudsens sjette roman er då heller ikkje noka kosebok. Også i tidlegare bøker har denne filosofisk orienterte forfattaren gått laus på tendensar i samtida med eit skarpt og dissekerande blikk. I Den siste hjelperen handlar det særleg om kva vi er i ferd med å gjere med biologien, både den menneskelege og med andre levande vesen. Desse dagsaktuelle temaa blir turnerte saman med meir evige eksistensielle spørsmål.

Avgrensa eksistens

Den namnlause eg-forteljaren på 38 år har opplevd eit sosialt og emosjonelt fall. Ho og familien budde på ein gard der dei mellom anna dreiv med geiter – heilt spesielle geiter med genmanipulert mjølk. Tilværet var prega av godt «absorbert arbeid» og fylt av meining, i tett kontakt med naturen og livet. Då mannen døyr, må ho og barna flytte til eit bustadområde der alt er kunstig tilrettelagt, med nøye oppmålte hagar, gangvegar, friareal og kunstgrasbanar. (Knudsen brukar mange sider på å skildre og analysere dei ørsmå gummikulene ein brukar i sportsanlegga, dei som set seg fast i alt og alle og fylgjer med heim etter fotballkampane til barna.) Her er sjølvsagt skular og barnehagar, dette miljøet kjenner vi alle.

Rett bortanfor, og innanfor romanuniverset like normalt, ligg eit anna «reservat»: ein demenslandsby. Der lever demente eldre lukka inne i ein illusjon, dei skal ikkje vite at dei er på institusjon. Her får kvinna arbeid. Dette fører til at ho blir nøydd til å overlate barna til seg sjølve fleire døger i strekk, med ei robotdokke som barnevakt. Snart får ho høve til å kjøpe seg meir tid med barna, men på særs radikalt vis. Ho blir med i ei gruppe som hjelper folk med å døy.

Dystopi frå i dag

Forma er essayistisk. Knudsen utforskar og drøftar moglegheiter i eit presist språk og med kløktige grep. Midtvegs i romanen hopar det seg opp med for mange store tema, og den narrative motoren hakkar. Den sterke tematikken treffer best når vi er tett på personane og erfaringane deira.

Teksten ber preg av dempa desperasjon og av uhygge. Den siste hjelperen viser ikkje ei fjern framtid, men faktisk og eksisterande notid ein tanke forstørra. Det Knudsen skildrar, er ting og tilhøve som alt finst i verda innanfor område som bioteknologi og samfunnsplanlegging. Ho vrir litt på det, og held det opp som ein spegel: Sjå! Dette er oss no, i alle fall bortimot. Er det hit vi vil? Kor langt er vi villige til å skuve på grensene – mellom det ekte og det kunstige, mellom det moglege og det etisk forsvarlege?

Innimellom finst glimt av håp: «Livet springer deg i møte når du tror du holder på å gå under.» Skal vi ikkje gå under, må vi halde fast på at det finst noko som er ekte, sant og verkeleg.

Hilde Vesaas

Hilde Vesaas er lektor, forfattar, skribent og fast bokmeldar i
Dag og Tid.