Sakprosa

Daniel Todman:

Britain’s War: A New World, 1942–1947

Allen Lane, London 2020

Daniel Todman er professor ved Queen Mary University of London og spesialiserer seg på korleis minne om krig vert skapte og presenterte, om vi skal tru han sjølv. For oss andre er han historikar med fyrste og andre verdskrigen sett frå Storbritannia som spesialfelt. Han har gjeve ut to band om andre verdskrigen som dekkjer både førebuinga og etterkrigstida i tillegg til krigen sjølv.

Det fyrste bandet, som dekker tida frå 1937 til og med 1941, har eg ikkje lese. Det andre bandet dekkjer 1942–1947. På heimesida si hevdar Todman at dei to banda er den fyrste samla framstillinga av «militær, sosial, politisk og økonomisk historie om krigen». Ja, vi står altså andsynes endå ein brite som tener pengar på å skriva om dei to verdskrigane, og som påstår han har funne ei ny vinkling på det britiske favorittemaet.

Godt nok

Jau då, det andre bandet, som eg altså har lese, er etter dei fleste parameter godt. Boka har fått særs gode meldingar i britisk presse. Engelskmenn elskar å lesa om då dei vann.

Todman er ein roleg historikar, han leiter ikkje etter det ekstreme, og han kjem med fornuftige tolkingar. Ja, Churchill kunne nok ha gjort meir for å avverja hungersnauda i India, men vi lyt hugsa at nauda var skapt av Japan. 15 prosent av risen konsumert i India kom frå Burma i eit normalt år. Denne avlinga vart borte. Dessutan var britane altfor tynt strekte ut over heile imperiet. Om dei segla inn i det indiske havet med ein stor flåte, hadde også det fått konsekvensar. Storbritannia sende til dømes naudhjelp til Hellas, sjølv om det var tyskarane som hadde ansvaret for matsituasjonen der. Var det ei feilprioritering? Å kutta ned innsatsen i Europa var i røynda ikkje eit alternativ.

Dessutan fortel han faktisk, som mange veit, men få vågar skriva rett ut i dagens klima, at Bomber Command og det forferdelege dei heldt på med, var viktig når det eingong var slik at Tyskland skulle knekkjast. I det store og heile trekkjer han konklusjonar som er litt uventa frå ein såpass ung historikar. Før eg byrja, var eg redd for at han skulle vera ein av dei altfor mange politiske korrekte som les historia gjennom notidige briller. Det gjer ikkje Todman: Storbritannias innsats i andre verdskrigen var faktisk formidabel, og dei hadde ekstreme ressursar å setja inn, sjølv om dei som alle andre krigførande makter gjorde ei rekkje feil. Todman er særleg god på å forklara økonomien i det heile.

Likevel lei

Men eg lyt berre seia at eg er lei av desse moderne innsala av kjend historie. Tak påstanden om at dette er den fyrste samla framstillinga sett frå alle vinklar. Kva er eigentleg det for noko? Det har vore skrive tusenvis av bøker om dei temaa Todman dekkjer. Les ein biografiar om Churchill og Keynes, les ein bøker om britisk innanrikspolitikk, les ein bøker om strategi, ja, så er alt stoffet som kjem fram i denne boka, velkjent. Både fyrste og andre verdskrigen er fulldekt, kjeldene er ikkje lenger nye, det kjem ikkje noko uventa der.

Det som gjer ei bok om krigen verkeleg god, er den analytiske krafta historikaren eventuelt kan bringa til torgs – det og skrivestil. Ja, Todman skriv godt, ja, han har gode analysar, men han er på ingen måte eksepsjonell. Det meste som vert analysert og skrive om i denne boka, har andre på kvart sitt felt gjort betre. Desse to banda på 2000 sider gjev ikkje oss som har lese mykje om krigen, nokon meirverdi.

Dessutan har han ein annan feil som altfor mange moderne britiske historikarar lid av: internettsjuka. Britane har lenge vore sosiologar og empirikarar. Alt før andre verdskrigen vart det sett i gang prosjekt der vanlege folk sende inn rapportar og brev om korleis dei hadde det. Det har i nesten hundre år vorte bygd opp enorme katalogar og arkiv med sosiologiske granskingar, der folk kjem til orde. Diverre har vi lite av slikt i Noreg, men i Storbritannia har dei særs mykje. Desse samlingane har dei siste 10–15 åra vorte digitaliserte, og alle har tilgang. Den nye generasjonen historikarar tek med mange utsnitt frå desse samlingane, det er forståeleg, sidan ein lett kan klippa og lima frå alle desse dokumenta som ligg på internett og fletta dei inn i eiga brødtekst.

Vanleg er vanleg

Men det er grenser for kor lenge klaging over mat, varme, svigermor og det mest kvardagslege er interessant. Grunnen til at vanlege folk vert kalla vanlege, er at dei lever eit vanleg liv. Ja, sosial historie er interessant, særleg i form av statistikk, og Todman har med slik statistikk. Men han har som så mange andre i sin generasjon altfor mange sitat.

Boka er god om du ikkje kan så mykje om andre verdskrigen sett frå Storbritannia. Men har du lese mykje, finst det andre og betre bøker. Hadde han avgrensa seg til dei økonomiske aspekta ved krigen og konsekvensane den enorme innsatsen fekk for Storbritannia, hadde eg vore langt meir positiv.

Jon Hustad

Jon Hustad er journalist
i Dag og Tid.