Sakprosa

Hilde Bojer:

Glimt fra et liv.
Erindringer

Kolofon

Saman med biografien til Arnhild Skre, Berge Furre. Eit liv i rørsle, har me fått eit mangfaldig oversyn over ideane på venstresida i denne epoken, sett frå to sentrale aktørar og med alle dei dilemma, avvegingar og personkonfliktar som fylgde med. Det gjev innsyn og perspektiv.

Hilde Bojer er barnebarn til forfattaren av romanen Den siste viking, Johan Bojer, som levde frå 1872 til 1959. Av yrke er ho økonom. Dinest var ho ein av dei fremste SV-økonomane. Og til sist var ho gjennom heile livet politisk aktiv i SV (vald inn i Oslo bystyre i 1971, sat der i fem år og vart vara til Stortinget frå 1981 til 1989). Ho var også nestleiar i SV frå 1979 til 1983. På Stortinget var ho ein av dei fremste til å tala for kvinnerettferd og likeløn. Kvinnefrigjering er det samla temaet for aktivitetane hennar i yrkes- og politikarliv.

Statistikk

Etter eksamen underviste Bojer i statistikk på det namngjetne Sosialøkonomisk institutt (no omdøypt) ved Universitetet i Oslo. Der var flogvitne menn som Ragnar Frisch, Trygve Haavelmo og Leif Johansen i staben. I sjølvbiografien gjev ho fargerike skildringar av dette mannsmiljøet, som ho hadde gode røynsler med.

Haavelmo var bister og kritiserte alt og alle, men baud med seg mange til nobelfesten i Stockholm, medan Leif Johansen var vennesæl og hjelpsam. Diverre døydde han så altfor tidleg, 53 år gamal. At Johansen kunne vera kommunist, skjøna aldri Bojer. For den gåverike, disiplinerte forskaren skjøna kor irrasjonell sovjetøkonomien var. Dessutan var Sovjet eit diktatur. Det var Johansen som overtydde Bojer om at u-landa ikkje kunne ha von om framgang utan ein periode med proteksjonisme.

At Bojer hamna på Blindern, vart ikkje udelt god motteke i familien. Ei av tantene hennar kunne ikkje forstå at Hilde, som også hadde lese Shakespeare, kunne falla så djupt. Ho måtte vera esla til noko større enn å undervisa i the dismal science, økonomi. Akk.

Aktiv i SF og SV

Ved sida av dette akademiske livet var Bojer i mange år aktiv i SF og SV. Ho gjev eit sjarmerande portrett av Hanna Kvanmo, som frå ein usikker plass i Stortinget vart ein trygg og folkekjær leiar. Og medviten om eiga makt i parlamentet.

Og vi får vita at Bojer ikkje kunne rå med ein tendens Berge Furre hadde: Han truga med å trekkja seg frå verv om han ikkje fekk det som han ville (men utan vilje, kraft eller intensjon om å gjennomføra forsettet). Det var ein uting, meiner ho. Elles er ho «nesten på gråten» over å lesa i Skres boks kor langt Furre gjekk i forståing for DDR og andre kommunistdiktatur.

Bojer seier no at ho var naiv andsynes Jugoslavia. Det er ho ikkje åleine om. Generasjonar av venstreorienterte trudde Titos sjølvstyresosialisme hadde ei framtid. Eg hadde sjølv ei reim av den huda, må eg vedgå.

Bojer var ikkje med i samlingsprosessen i 1975 mellom SF/NKP, EF-motstandarane i Ap og uavhengige sosialistar. Ho stødde freistnadene medan det heile stod på, men kom etterpå til at omdøypinga av SF og nedlegginga av avisa Orientering var «grove feil». «Men også før det kom så langt syntes jeg det var slitsomt å dras med eks-kommunistene», som ho skriv. Ho er glad for at Kristin Halvorsen raka kastanjane ut or elden, det vil seia rydda opp.

Sosialistisk aktivisme

Eit av dei mest interessante draga ved Bojers bok er drøftinga av sosialismen som økonomisk teori. Bojer var aldri i nærleiken av å bli kommunist, endå ho kjem frå ein radikal familie der faren, Halvard, var med i Mot Dag. Bojers sosialistiske aktivisme låg langt frå proletariatets diktatur og ovundring for Stalin. Sosialistisk studentlag, laget hennar på Blindern, stod for nedrusting, avspenning og kontakt austover, altså klassisk SF.

Student i Moskva

Ho var ein periode (1967) som student i Moskva for å bli kjend med nyare tendensar i sovjetisk økonomisk tenking. Men det rann ut i sanden. I debatten omkring plan og marknad møtte ho for det meste betong-doktrinære bresjnevistar. Då heller analysane til den britiske økonomen Alec Nove om den «moglege» sosialismen. Dei avgjorde Bojers sosialismesyn. Denne debatten kunne vore meir følgd opp i SV, der kva som var mogleg av sosialisme, etter mitt syn var kraftig underbelyst.

Noves bok The Politics of Feasible Socialism (1982) er berre eitt døme av fleire, der den britiske økonomen tek opp alle aspekt ved statsdirigert økonomi og freistar skissera marknadstilpassa, demokratiske sosialistiske alternativ. Bojer var aktiv på denne fronten i yngre år. Dette er så spanande at ho kunne fortalt oss meir her.

I alle fall: Her ligg det ei fascinerande idéhistorie som i dag nett er – historie. Hilde Bojer var ikkje berre med frå sidelina. Ho var aktivt med i denne storslegne, men også uhyggelege striden om plan og marknad, demokrati og despoti. Det gjer minneboka hennar både levande og særs leseverdig.

Bernt Hagtvet

Bernt Hagtvet er professor i statsvitskap og fast skribent i
Dag og Tid.