Sakprosa

Frode Fanebust med Marie Smith-Solbakken:

Katastrofe og korrupsjon. Det skjulte spillet etter Alexander L. Kielland-ulykken.

Res Publica

Vindar hylte, bylgjer sleikte oppetter stålkonstruksjonen, ankerkjettingar var for stramme og for få, det ikkje-godkjende 15 meter høge bygningskvartalet tok imot stormen – og den garantert veltefrie plattforma snudde seg på 18 minutt.

Rutinar svikta, livbåtar vart knuste, redningsbåtane var ikkje der dei skulle vere. 123 menneske omkom. Før lika vart henta opp, starta Phillips boring på naboplattforma Edda. Mange omkomne forsvann for alltid under boreslam og mudder.

Sjølv om 89 menneske vart berga av ulike aktørar med stor initiativrikdom, kom den offentlege redningstenesta seint i gang. Dinest starta straks spelet om fråskriving av skuld og om pengar.

Systematisk kopling

Dette er den fyrste boka som systematisk koplar materiale frå Minnebanken, som historieprofessor Marie Smith-Solbakken stod i spissen for å skape, med prosessane i ettertid av ulukka. Over 300 intervju med dei overlevande, etterlatne, redningsmannskap og andre er her samla og ligg ope tilgjengeleg på nettet. Smith-Solbakken har vore samtalepartnar med forfattaren heile vegen.

I innleiinga fortel Frode Fanebust om faren Baste. Han var leiar for transporttenesta og organiserte supplybåtar til eit vanskeleg redningsarbeid. Store skip manøvrerte mellom duppande hovud i sjøen og kunne ikkje unngå at nokon kom i propellane medan mannskapet prøvde å trekkje folk opp dei høge skipssidene. Opplevingane kom til å prege Baste for livet.

Det gjekk ikkje opp for sonen at han sjølv var pårørande til ein som vart skadd for livet, før han studerte Minnebanken. Fyrstedelen av boka skildrar opplevingane til dei overlevande med scenevekslingar mest som det er eit filmmanus vi les. Det gjer tilsvarande sterkt inntrykk.

Inga sjøforklåring

I granskingskommisjonen møtte operatørselskapet Phillips, reiarlaget for plattforma, Stavanger Drilling og Det Norske Veritas. Alle møtte med advokatar, medan oljearbeidarane vart ledd av, torde ikkje å seie det dei ville, av frykt for å miste jobben, og dei vart på ingen måte respekterte. Det er særleg dette som har gjort at så mange har følt at saka aldri vert ferdig.

Det vart ikkje sjøforklåring, heller ikkje rettssak. Ein unngjekk å kverrsetje viktig materiale. Granskingskommisjonen arbeidde raskt. Plattforma vart ikkje snudd, som lova, men senka så djupt som råd. Ein måtte leggje bak seg ulukka, no kom ein ny fase for oljeverksemda: vegen nordover. Ein syndebukk vart utnemnd, ein fransk sveisar. Ingen norsk aktør var ansvarleg. Gjennom åra har det vore intense diskusjonar om at den offisielle forklåringa ikkje eigentleg forklårar at så mykje braut saman så raskt.

Korrupsjon

Beisk usemje om årsakene har stort sett ikkje ført til anna enn evinnelege kranglar. Fanebust gjev eit oversyn over dei ulike tilnærmingane og vurderer dei som tilskot til større forståing. I botnen for det heile finn han korrupsjonen, ikkje berre av det slaget at folk tek imot reie pengar for å gjere tenester. Sjølv om det òg nyss er avdekt.

Vi møter ei anna, verre side av korrupsjonsprosessen. Transparency International reknar det som korrupsjon når det vert gjort underslag av informasjon folk treng for å ta vare på dei demokratiske rettane sine. Såleis har Det Norske Veritas gjennom 40 år plent nekta å offentleggjere arkivmateriale om korleis dei mislegheldt ansvaret sitt. Tilsvarande døme florerer.

Framstillinga er mykje uavhengig av eldre diskusjonar, med nytt stoff som forfattaren sjølv har analysert og for ein god del sjølv har grave fram. Arbeidet er av enorm prinsipiell interesse for å skjøne kva som skjer når demokratiet og maktfordelinga sviktar.

Denne modellen for samrøre for å hindre at folk kjem til orde og vert tekne omsyn til, kan ha førekome også i andre såkalla granskingar. At Kulturrådet ikkje kjøpte inn boka, er ein ny skandale. I rekkja av så mange.

Bjørn Kvalsvik Nicolaysen

Bjørn Kvalsvik Nicolaysen er professor i lesevitskap ved Universitetet i Stavanger og fast skribent i Dag og Tid.