Forteljingar

Odd W. Surén:

Høvlingsmonn

Aschehoug

Dersom du vil vera med på ferda hans, må du fylgje godt med, for her går det fort unna. Setningane er lange og fulle av innskotne leddsetningar – ikkje ei eller to, men rett som det er fleire på rad – så ein måpande må lure på om han kjem til å rote seg heilt vekk. Det gjer han ikkje. Surén kjem alltid ned på beina og som regel ein stad i nærleiken av utgangspunktet. Ikkje slik å forstå at det er stillstand, men at han held tråden.

Elska tabellar

Jamvel mellom dei ulike forteljingane i boka skjønar vi etter kvart at det går ein tråd, som rett nok snor seg over både stad og tid. Samanhengen er likevel ikkje det viktigaste. Dei sju forteljingane, fordelte på tre kapittel, står godt for seg sjølve òg. På kvar sitt vis broderer dei fram eit fenomen eller ein mennesketype, den eine meir skakkøyrd enn hin.

Min favoritt er «Tabell», om karen som i heilag indignasjon skriv brev til Almanakkomiteen. Dei har så godt som øydelagt livet hans ved å ta ut av almanakken tabellane og statistikkane om ymse fakta som utviklinga av daglengda gjennom året, handelsbalansen eller elkraftproduksjonen i nordisk samanheng. Kring desse nerdete resonnementa kavar han opp ein heil familietragedie.

Surén skriv fram ein hjelpelaust einsam person som er så innkapsla i sitt konspiratoriske tankespinn og forakt for alt og alle, jamvel sin eigen son, at ein berre må gje seg ende over. Tragedien er komisk fullkomen.

Galopperande galen

«Tabell» står i midtpartiet i boka, «Intermezzo». Der finn vi òg «Fallgrense», eit anna ellevilt døme på raljering med å trekkje eit fenomen ut i det absurde. I dette høvet dreier det seg om hoppsportens reglar for kva ein kan rekne som eit ståande hopp, og om korleis reglane etter kvart vert tolka så rigid at hopparen ikkje må kome nær bakken med anna enn føtene resten av livet etter hoppet.

Det byrjar tilforlateleg, men tek heilt av. Fleire av personane i forteljinga heiter Adolf, eg seier ikkje meir. Eit samandrag er uansett valdtekt på den blømande forteljinga, som rett nok etter kvart blir så absurd og galopperande galen at ein tenkjer ho ville høve betre om ho blei fortald i eit godt lag enn som tekst i ei bok.

Sprelsk glede

Dei andre forteljingane er ikkje fullt så spinnville, men den sprelske gleda over å leike med språk og tankesprang er her likefullt. Denne skrivestilen gjer at utbyttet for lesaren minst like mykje dreier seg om spreidde tankar ein kan få medan ein les, som spenninga over å «sjå korleis det går».

Men noko er ein nyfiken på, og det er kva tittelen på samlinga, Høvlingsmonn, viser til. Vi skjønar etter kvart at han kan nyttast både om det eine og det andre – frå det makabre til det praktiske og jamvel psykologisk interessante, som når han fortel om korleis barndomsvennen Alfred lo då han blei plaga. Det er ein kjend strategi å polstre redsla med lått, kommenterer han.

Som lesar tek eg han på ordet og tillèt meg å nytte høvelen på dei sidene av boka der eg ikkje greier å halde interessa for dei mange krumspringa oppe. Det er ikkje mange sider, for stort sett fengslar han meg med den frodige kreative skrivestilen sin. Og eg er aldri så lite imponert over korleis han får det heile til å henge saman.

Marianne Lystrup

Marianne Lystrup er journalist og forfattar.

Ettersom Odd Surén er fast med­arbeidar i Dag og Tid, er boka hans meld av ein ekstern meldar.