Roman

Marte Mesna:

Sluke verden hel

Forlaget Oktober

«Om du hatar ein person, hatar du eitkvart ved han som er ein del av deg sjølv.» Så sa han Hermann Hesse, og utan å herma han Hermann har Marte Mesna skrive ei forrykande god debutbok med ein hovudperson som har forstått dette, ho Miriam, som me møter på fleire stadium i livet.

Dei fleste bolkane i romanen er anten frå 1998–1999 eller tjue år seinare. På slutten av nittitalet er Miriam elev ved dramalinja på ein vidaregåande skule. Elevane har fått ei prosjektoppgåve der dei skal skriva om pressedekking det siste tusenåret, ikkje mindre, fram mot tusenårsskiftet.

Pressedekking

Miriam sitt val er britisk pressedekking av saka om drapet på toåringen James Bulger, og dei to ti år gamle drapspersonane. Ein av vanskane Miriam støyter på i dette prosjektet, er at ho vert for engasjert i saka. Og på subtilt vis syner Mesna oss at den vondskapen som drap vesle James, ikkje er ulik reaksjonen på drapet, der dei to gutane vert demoniserte i pressa, utan at dei som såleis gav uttrykk for hatet sitt, forstod at ein sår tvil om sin eigen humanitet ved å dehumanisera andre.

Imellom dei ulike tilnærmingane til oppgåva får lesaren sjå korleis Miriam lever i lag med andre elevar, og me får mange og viktige gløtt attover i soga hennar, til ein anstrengt familiesituasjon. Miriam levde i lag med mora Helga og stefaren Arnt, og denne stefaren er skildra på imponerande vis. Han er tydelegvis ute etter psykologisk kontroll, men han er uberekneleg, og for meg ser det mest ut til at han ikkje eigentleg veit kva han vil, eller forstår posisjonen sin. Han stiller krav til Miriam som ho ikkje har nokon sjanse til å forstå, og tidt er irritasjonen hans utan konkrete koordinatar.

Kompliserte relasjonar

Miriam sin relasjon til lærarar og elever, og til vaksne vener tjue år seinare, er også komplisert, og litt på same vis som med Arnt. Ho legg ikkje fram nokon konklusjon, ho berre skildrar det slik det er, som eitkvart ein ikkje kan definera ferdig, noko med den djupe einsemda som ligg i erkjenninga av at ein aldri når heilt fram til dei andre, at verkeleg påliteleg kommunikasjon er umogleg.

Når den vaksne Miriam vert kjærast med Jens, som ho har vore litt i lag med før, forstår lesaren at det, diverre, er noko av stefaren Arnt også i han. For på eitt eller anna vis kjenner ein at han stiller krav som aldri vert tydeleg formulerte, dei er flytande, alltid noko litt anna enn dei ser ut til. Og det er nettopp dette Marte Mesna får til å skildra så fabelaktig godt. Ikkje minst av di det er just ho som burde finna ut kva det er dei andre vil, for ho har absolutt gehør for korleis folk ordlegg seg.

Her er samtalane alltid autentiske, folk snakkar på naturleg vis, dei avbryt seg sjølve, repeterer, siterer, legg inn ordspel, tullar, spør og svarar i same slengen. Og Miriam kjem nokre gonger fram til andre som snakkar om eitkvart ho ikkje kjenner byrjinga på, utan at Mesna grip inn og hjelper til. Det gjer at teksten tykkjest sann og sterk. Skildringa av ein biltur med Jens på sidene 237–243 er eit høgdepunkt når det gjeld truverdige dialogar, der det vert liggande noko ubehageleg under det tilforlatelege og kvardagslege.

Sluke verden hel er ein fullmogen roman av høg kvalitet, skriven med djup innsikt i maktspel i nære relasjonar, og med vilje og evne til å forstå det uforståelege.

Odd W. Surén

Odd W. Surén er forfattar og fast bokmeldar i Dag og Tid.