Roman

Bernardine Evaristo

Jente, Kvinne, Annet

Gyldendal
Omsett av Kirsti Vogt

Bernardine Evaristo fekk Booker-prisen for denne romanen i 2019, delt med Margaret Atwood. Båe skriv høgaktuelle prosatekster som opnar både auga og hjartet.

Jente, Kvinne, Annet gir oss tolv forteljingar om like mange kvinner, grupperte i kapittel med tre forteljingar i kvar. Kvinnene er forbundne anten gjennom slektskap, venskap eller kjærleik. I det siste kapitelet i boka møtest mange av dei på ein premierefest i London, byen dei fleste bur eller har budd i. Felles for kvinnene er ein brokete og/eller fleirkulturell bakgrunn. Med unntak av éi eller to, blir dei karakteriserte – eller dei karakteriserer seg sjølve – som «svarte», med ein hudfarge som varierer frå fløtefarga til ibenholt.

Historiene fortel om eit mangfald av lagnader, ulike når det gjeld miljø og tidsepokar, men livshistoriene tangerer ein felles tematikk. Det handlar om utanforskap og diskriminering på bakgrunn av både kjønn og farge, dessutan om homofili og flytande kjønn. Det er både heftig og brutalt. Evaristo spenner lerretet vidt og breitt og går heilt tilbake til slavetida. Likevel er lesaren meir oppløfta enn tyngd når boka er ferdiglesen. Den kaleidoskopiske framstillinga er full av kraft og overskot.

Teksten er sett opp utan store bokstavar og vanleg teiknsetting. Sjangermessig ligg boka likevel heilt klart innanfor epikken, lettlesen og med eit språk som er ganske rett fram og kvardagsleg.

UKUELEG LIVSMOT

I sentrum står Amma, ein lesbisk engelsk/nigeriansk teaterregissør som visstnok har ein del til felles med forfattaren. Det er Ammas stykke premierefesten hyllar til slutt. Dottera Jazz har Amma fått med ein homofil mannleg ven. Jazz er heterofil, dei to andre unge som er skildra i boka, er meir «flytande» når det kjem til kjønnsidentitet og seksuelle preferansar. Sjølv om verda kanskje er blitt noko mindre fordomsfull enn då foreldregenerasjonen vaks opp, må også dei unge søkje eigne vegar gjennom ei krevjande (medie)røynd. Når dei finn dei gode venene, veks sjølvtilliten og trua på at dei ikkje lar seg stoppe av noko eller nokon.

Inntrykk gjer også historiene til Carole og mora Bummi. Bummi kom frå Nigeria i ei tid då britar meir enn no openlyst gav uttrykk for rasistiske haldningar. Den skoleflinke og evnerike ungjenta klarte å overleve i Storbritannia ved å vaske for andre. Dottera har mot alle odds kjempa seg til topps i Finans-London. Ei slik reise kostar mykje, men er altså mogleg – ikkje minst om ein har gode lærarar. (To av kvinnene i boka er lærarar).

Gjennomgåande viser romanen oss korleis livsmotet er som ei ukueleg plante: Om berre kjærleikskrafta slepp til, vil ho strekkje seg og vekse, også der jordsmonnet verkar tørt og ufruktbart.

TAKK, EVARISTO

Alle historiene er sterke i seg sjølv. Likevel blir det etter kvart litt mange soger og lagnader å halde styr på, og komposisjonen ein tanke monoton. Boka kunne med fordel hatt eit brot eller vore kutta ned med nokre sider. Men dette er ei lita innvending. Jente, Kvinne, Annet gir lesaren høve til å kome under huda på kvinner med erfaringar og bakgrunnar noko annleis enn dei vanlege kvite og vestlege har.

I Vogts omsetjing har Evaristos lette, men særs gjennomarbeidde språk utan hindringar glidd over i eit presist bokmål.

Namnet Evaristo er av portugisisk opphav og har fleire superlativ som tyding, men er òg i slekt med det greske efharistó, som tyder «takk».

Hilde Vesaas

Hilde Vesaas er forfattar, lektor og fast meldar i Dag og Tid.