Sakprosa

Odd S. Lovoll:

Colonel Hans Christian Heg and the Norwegian American Experience Minnesota

Historical Society Press

Kven var denne mannen som vart symbolsk halshogd i Madison? Hans Christian Heg var motstandar av slaveriet, ein svært populær oberst og leiar for det 15. Wisconsin infanteriregiment. Dette regimentet vart kjent som det norske regimentet i den amerikanske borgarkrigen.

No ligg biografien om han føre. Forfattaren av boka er Odd S. Lovoll, professor emeritus ved St. Olaf College i Minnesota og ved Universitetet i Oslo. Lovoll har skrive mange bøker om norsk innvandring til USA og norsk-amerikansk historie, og han er rekna som den fremste eksperten på norsk innvandring til USA i dag.

I føreordet i boka skriv Lovoll at sjølv om Heg og familien hans har hovudrolla, vil han også leggja vekt på den sosiale og historiske konteksten Heg inngår i. Her gjeld det perioden 1820–1860, med oppvekst, utvandring og Hegs rolle i det norsk-amerikanske og amerikanske samfunnet. Slik vert livssoga til Heg ein del av både norsk, amerikansk og norsk-amerikansk historie.

Haugianar

Hans Christian Heg var fødd den 21. desember 1829 i Lier. Lovoll gir eit godt oversyn over dei sosiale, økonomiske, politiske og religiøse forholda i distriktet i åra frå 1820–1850. Familien til Heg var haugianarar, og dei sosiale og religiøse forholda i Lier sette nok sitt preg på ungguten. Lovoll gjer òg grunding greie for den tidlege utvandringa frå distriktet og landet elles som familien vart ein del av då dei utvandra i 1840 og slo seg ned i nybyggjarsamfunnet Muskego i Wisconsin.

Her stod faren hans, Even, fram som ein politisk og religiøs leiar for norske innvandrarar. Låven på garden deira vart brukt til både sosiale og religiøse samlingar, og på garden vart den første norske kyrkja i USA bygd.

Faren var òg med på å starta Nordlyset, den første norske avisa i USA. Lovoll fortel at dei første norske avisene var dominerte av presteskapet og fungerte som brubyggjarar mellom det nye og det gamle landet. Avisene gav råd til nykomarane om tilpassing til storsamfunnet samstundes som dei promoterte norskdom, skriv Lovoll.

Politisk interessert

Hans Christian Heg vart tidleg interessert i politikk og samfunnsspørsmål, og som 19 åring vart han politisk aktiv som valkampmedarbeidar for Free-Soil, Fri jord-partiet. Men han vart likevel freista til å søkja lukka som gullgravar i California.

Etter to år på gulljakt fekk han beskjed om at faren var død. Han vende tilbake til Wisconsin, gifta seg og overtok farmen og farens rolle som leiar i lokalsamfunnet. Han slutta seg tidleg til Det republikanske partiet, der Abraham Lincoln var med. Ved delstatsvalet i 1859 vart han vald til fengselskommissær, og han vart dermed den første nordmannen til å ha eit statleg embete i USA.

I åra 1840–1860 var det stor utvandring frå Noreg til Wisconsin. I 1861 fekk Heg i oppdrag å rekruttera soldatar til borgarkrigen. Totalt 6500 norske menn lét seg verva. Det 15. Wisconsin regiment åleine talde 850 frivillige menn. Berre nokre få av desse var ikkje-norske.

Om lag 30 prosent av soldatane i regimentet var fødde i Noreg. Nordmenn verva seg av ulike grunnar. Ein av grunnane, skriv Lovoll, var ei markering av norsk identitet i det nye landet. Ein annan grunn var ideologisk: dei slost mot slaveriet med lojalitet til det nye landet. Atter andre lét seg verva av økonomiske grunnar. Alle soldatar fekk ein bonus på 200 dollar, medan dagløna var 13 dollar.

Patriotisme

Heg og fleire andre kjende personar vart symbol på patriotisme blant norskamerikanarane. Lojaliteten til det nye landet som borgarkrigen skapte, påverka amerikaniseringsprosessen, og krigsinnsatsen deira gav dei legitim grunn til å bu i landet.

Hans Christian Heg kjempa mot slaveriet til sin død. Han fekk si endelykt i slaget ved Chickamauga den 19. september 1863. Heg fekk eit godt ettermæle, og han vart heidra med tre statuar etter sin død. Den første vart reist på Lier i 1925, den andre i Madison i Wisconsin i 1926 og den tredje i Heg Memorial Park i Muskego i 1928.

Natta til den 23. juni 2020 vart statuen i Madison øydelagt av personar knytte til black lives matter-rørsla. Det paradoksale er at vandalane truleg ikkje kjende til haldningane og innsatsen til Heg. Statuen vart restaurert og gjenreist den 29. mai 2022.

Stort kjeldearbeid

Boka om Heg er solid historieskriving. Lovoll har gjort eit stort kjeldearbeid og fått fram nye og ukjende sider ved livet til Heg. Han set Heg inn i ein sosial og historisk kontekst for å syna kva for historiske bakteppe han var ein del av. Lovoll gir ein grundig oversikt over den tidlege utvandringa frå Noreg frå 1820 åra og fram til borgarkrigen.

Kapittelet om busetjingane og småbyane i Wisconsin er også svært interessant lesnad. Det same er kapittelet om borgarkrigen. Heg er heile tida hovudpersonen, men det historiske bakteppet spelar ei viktig rolle i boka og gjer ho til meir enn ein biografi. Boka er like mykje ei framstilling av den tidlege utvandringa frå Noreg generelt og av forholda som møtte innvandrarane i USA.

Boka representerer alle immigranterfaringar og alle kulturovringar i eit norsk immigrantmiljø. Omgrepet omfattar felles erfaringar, opplevingar og identitetsskaping. Oppbrot, reise og busetjing er viktige komponentar i dette. Nye opplevingar og erfaringar skapte nye kulturuttrykk.

Lovoll tek spesielt føre seg kyrkja og det religiøse livet og den tidlege norskamerikanske pressa. Fleire gonger har Lovoll understreka at den norskamerikanske kulturen ikkje er ei forlenging av den norske, men ein kultur basert på fleire opplevingar og erfaringar.

Essensen i Colonel Hans Christian Heg and the Norwegian American Experience kan samanliknast med ei reise gjennom ulike kulturar og ulike sosiale og historiske forhold. Oberst Heg vert likevel hovudpersonen i denne spennande historiske reisa som Odd Lovoll presenterer. Boka er eit must for alle som er interesserte i migrasjon. Boka bør absolutt koma i norsk omsetjing.

Arne Sunde

Arne Sunde er tidlegare lektor.