Sakprosa

Karl H. Brox og Øyvind Leren:

Fugler vi fôrer

Gyldendal

Det skal vere bra for den psykiske helsa å ha selskap av fuglar, det tyder iallfall ein studie publisert i tidsskriftet BioScience på. Kan hende er det å ha glede av fuglane ekstra kjærkome i mørketida, og kanskje endå meir i koronatida enn elles. På fuglebrettet kan ein jo ha så mange gjestar ein vil.

Men eigennytten vi har av å skape fugleliv og røre rundt oss, er ikkje den einaste grunnen til å fôre. Det får Karl H. Brox fint fram. Fôringa veg opp for at fuglane har mista nokre matfat dei hadde lett tilgang til før: høy- og matrestar, slakteavfall og ufordøydd korn i hestemøkk.

«Fordi vårt ’sterile’ samfunn har frarøvet fuglene mye av næringen som tidligere fantes rundt hus og bebyggelse, er bevisst og aktiv fuglefôring i dag en viktig erstatning for mange arter. Ved å sørge for at fuglene har mat i den kalde årstiden, bidrar vi til å opprettholde bestandene», samanfattar forfattaren.

Tøffe tider

Slik set han det vesle livet på fuglebrettet inn i ein stor samanheng. Brox teiknar eit levande bilde av dei barske vilkåra til vinterfuglane.

Kva gjer gjerdesmetten for å sleppe å fryse i hel om natta – og korleis kan jakta på varmen i seg sjølv koste han livet? Korleis deler granmeisen, toppmeisen og svartmeisen grana mellom seg? Korfor greier nokre artar å hugse fleire titusen stader der dei har lagra nøtter og frø? Slikt tek han føre seg.

Dette først og fremst ei handbok som fortel godt og grundig om kor ein bør fôre, kva fôr ein bør bruke (og gjerne lage sjølv), korleis ein snikrar fuglebrett og fôringsautomatar og kva artar som kan dukke opp. Det siste får mest plass – nesten seksti artar vert presenterte. For kvar art kan vi lese om kor i landet han er å finne, kva natur han held til i, kva han et og korleis ein kjenner han att.

Brox skriv lettfatteleg og opplysande om fuglane og samspelet med menneska. Fotografia til Øyvind Leren løftar Fugler vi fôrer frå handbok til praktbok.

Vert mat sjølv

Det er ikkje berre typiske hagefuglar Brox og Leren viser oss. Fleire andefuglar er også med fordi dei gjerne tek imot mat i parkar og hamner. Slik sett burde også måsane fått plass i boka. Visse rovfuglar er med – dels fordi ein kan fôre dei med kjøt på aude plassar, dels fordi dei gjerne snappar småfuglar frå fuglebrettet. Då snakkar vi vel om ei slags sekundærfôring.

Noko så aktuelt som smittevern har eit eige kapittel. Forfattaren gjer greie for sjukdomane som kan spreie seg der fuglar samlast. Vi får vite korleis ein førebygger smitte, og kva ein gjer om smitten bryt ut på brettet. Då må det stengast eit par veker. Dette verkar kjent.

Somme spørsmål dukkar gjerne opp i ulike samanhengar når temaet er fuglemat: Er det feil å fôre om sommaren? Når skal ein i så fall byrje og slutte? Kva er det fuglane ikkje toler å ete? Og kva kan vere grunnen viss det er lite fugl på fôringsplassen?

Boka gir oftast klare svar, men på eitt punkt er grunnlaget uklart: Her les vi at dei svarte solsikkefrøa er meir næringsrike enn dei stripete. Andre stader skriv fagfolk det stikk motsette. Frøa frå den solstrålande planta er noko av det nordmenn fôrar mest med. Det hadde vore på sin plass å klargjere kva slag som eventuelt er det beste – og korfor.

Elles har boka ein faktafeil. Det står at munken er den einaste songaren som kan overvintre i Noreg, men det gjer av og til gransongaren òg.

Myten på julekortet

Fuglefôring og jul heng i hop, og siste kapittelet dreier seg om julefuglar og julenek. Forfattaren finn spor av at juleneket først var eit heidensk haustnek. Var bonden snill og gav fuglane litt av avlinga, ville dei late vere å gjere skade på åkeren. Men når neket etter kvart måtte opp til jul, var det også fordi det gjaldt å vere god mot alt levande akkurat då.

At dompapen held til i neket, er forresten ein julekortmyte som Brox avkler. I den verkelege verda er det ofte gulsporven som vil ha kornbandet, dompapen går etter annan mat. Men så lenge jula er raud, lyt nok dompapen sitte på stas i neket på korta.

Svein Arne Orvik

Svein Arne Orvik er hobbyornitolog.