Roman

Elena Ferrante:

Kvelande kjærleik

Omsett av Kristin Sørsdal
Samlaget

Boka som no har fått tittelen Kvelande kjærleik, kom først på norsk i 1994 på bokmål med tittelen Hjemreise. Etter triumfen Samlaget har hatt med Elena Ferrante, kjem dei no med ei nynorskutgåve av den første romanen hennar.

For svart

Lat meg tilstå: Eg høyrer ikkje til blant Ferrantes største fans. «Napoli-kvartetten» har vekt ei unison begeistring både her til lands og andre stader, men bøkene talar ikkje til meg. Kristin Sørsdal, Ferrantes briljante omsetjar, har uttrykt at dei første romanane til italienaren er vel så gode som braksuksessen om venninnene frå Napoli. Etter å ha lese debutromanen er eg likevel framleis i villreie om kvifor desse tekstane har så stor appell. Forfattaren har nok evner til å koke i hop sterke og beiske brygg. Men trass i litterære kvalitetar blir produktet for tjuktflytande og for svart. Verknaden av lesnaden blir som av for mange koppar espresso: Ein får hovudverk, jamvel andenaud.

«Eg kjende det (…) som om eg hadde mista meg sjølv ein eller annan stad og no ikkje lenger var i stand til å finne meg sjølv igjen.» Delia slit med liv og identitet etter ein valdsprega oppvekst. Mor hennar er død, ho har teke sitt eige liv. Eller har ho det? Romanen opnar med dette krimaktige mysteriet. Delia reiser heim til Napoli, til gravferd. Samstundes forsøker ho å finne ut av kva som hende den siste tida mora levde. Reisa går like mykje attende i tid, til ein barndomsheim der ein sjalu far slo mor nesten helselaus. I persongalleriet er også den mystiske Caserta, han som kanskje og kanskje ikkje var elskaren til mora. Notid og fortid, røynd og fantasi blandar seg i Delias slitne hovud og angstridde hjarte. Ho ber på skuldkjensle for ein episode frå barndommen, noko som førte til eit ekstra brutalt åtak på mora.

Min mor mitt speil*

Mangelen på klåre grenser mellom mor og dotter er eit viktig tema, og i Ferrantes tekst blir det skildra reint fysisk. Kroppar og kroppsvæsker er gjentakande motiv i boka, særleg kvinnekroppar og alt det dei skil ut. Også klesplagg, særleg underklede, synleggjer det tette bandet mellom Delia og mora, og tematiserer dessutan kvinneliv generelt.

Kvinneplagga i handlinga står dessutan for noko anna, noko som lyfter. Mora var syerske. Med dyktige hender skapte ho kjolar og drakter for fine fruer. I det trylte blikket til Delia som lita jente fekk dei utsøkte plagga eit eige liv. Desse vakre scenene bringer eit kjærkome lys inn i ein elles svart roman, og viser at det finst ein veg ut.

Det er den absolutte vrangsida av italiensk kvinneliv Ferrante serverer. Seksuell trakassering er å rekne for ei daglegdags norm. Også mennene verkar fanga i desse innskrenka omgjevnadene. Ein kan lese denne og andre romanar av forfattaren som viktige korrektiv til det populære biletet av det gestikulerande, glade og operettetrallande Italia. Bøkene er ikkje minst aktuelle i desse #MeToo-tider, og med eit Italia der fascismen er på frammarsj. Men sjølv om romanar slett ikkje skal vere turistbrosjyrar, må ein lesar orke å vere inne i dei den tida lesnaden varer. Denne lesaren ønskte seg ut og vekk.

Kvelande drama

Delia lid av klaustrofobi. Dette blir reflektert i romankomposisjonen. Det er tett og trongt, både mellom scener og språklege grep. Ferrante er ein kreativ metaformakar, men fell for freistnaden til å smørje for tjukt på. Dei språklege bileta blir dynga oppå kvarandre i ein haug. Når så mykje av handlinga i boka er konstruert slik at den ytre røynda blir borte i Delias fantasiverd, blir totalen uoversiktleg. At det er særs få dialogar i romanen, bidreg til det innestengde. Også lesaren får pustevanskar og mister heilskapen av syne.

Ein av dei første og største dramatikarane i vestleg litteratur var Sofokles. No går Antigone på Det Norske Teatret. Til liks med Kvelande kjærleik syner denne greske tragedien sterke kjensler og brotne familierelasjonar, men heilt annleis. I ein stringent komposisjon får kvar skodespelar stå aleine og falde ut rolla si på ei strippa scene, i eit effektfullt spel av lys og skugge. Den luftige scena gjer at vi kan ta tragedien inn. I Ferrantes roman er mørkret ikkje til å trengje igjennom.

*Dette var norsk tittel på boka til den amerikanske feministen Nancy Friday om det problemfylte tilhøvet mellom mødrer og døtrer.

Hilde Vesaas

Hilde Vesaas er lektor, forfattar
og skribent.