Sakprosa

Jon Suul:

Handverk i det nordenfjeldske

Bind 3: Namdalen
Pax

Boka er med i ei rekke på 14 band om Handverk i det nordenfjeldske, den delen av Noreg som strekker seg frå Dovre til ishavet. Dette er band nummer 3, det første som er kome ut. Heile verket byrjar med Finnmark og Troms, går sørover og endar med Møre og Romsdal og ein sving innom Svensk Norrland. Flest band er det frå Trøndelag.

Kvar av dei tolv kommunane i Namdalen før samanslåinga har fått eit kapittel, og to kommunar lenger sør, Lierne og Snåsa, er også med. Namdalen er frå gamalt av eit sørsamisk kulturområde, men der er det mindre av kjelder og bevarte gjenstandar. Sidan eg ikkje er kjent i Namdalen, skulle eg gjerne ha sett eit tilpassa kart i boka.

Dette er først ei bok for folk i dei ulike bygdene i Namdalen. Men verket er stort tenkt og vil nok nå utover det lokale. Meininga er å bevare kunnskap om handverkarar i eit veldig område og syne fram eksempel på arbeidet deira.

Brei innføring

Forfattar og opphavsmann er Jon Suul. Han er arkitekt med doktorgrad og har vore opptatt av kulturvern heile livet. Forlaget fortel at han begynte å samle stoff i 1984, altså for 36 år sidan. Han har farta frå stad til stad som ein oskeladd: Eg fann! Eg fann! Så vart det bøker av det. Det er gjort eit grundig og omfattande arkivarbeid og utrøytteleg arbeid med oppsporing av opplysningar og gjenstandar. Vi kan bla oss gjennom kommune etter kommune i Namdalen, lese om handverk og handverkarar på kvar stad. Slik kjem det fram ei brei innføring i handverk med lokal forankring.

Dei fleste handverkarane i boka var snikkarar. Andre var målarar, og nokre var smedar. Sjølvsagt fanst det handverkarar som ikkje er med her, som skomakarar, skreddarar og andre som det ikkje er ting etter. Ikkje alle handverkarane høyrde til i bygda. Det var handverkarar som reiste rundt og selde ting dei hadde laga. I Nærøysundet i nord og på Melen i Overhalla var det livleg marknadshandel. Dit kom det handverkarar lange vegar. Det kom handverksprodukt frå Trondheim, frå Bergen og Vestlandet, frå Jämtland i Sverige og frå andre stader i Vest-Europa. Dessutan samiske produkt.

Jon Suul har tatt dei fleste fotografia. Det er bilda som tar mest plass. Dei er uteljande, ja, sikkert rikeleg fleire enn tusen. Det er fotografi av gjenstandar, av bygningar og kyrkjer. Ein skulle tru at med så mange bilde i ei bok ville dei verte for små. Men det er dei ikkje, og dei er klare, tydelege og fortel det dei skal. Det gir mykje å bla i boka og studere bilda. Dei er ikkje berre illustrasjonar, men like viktige som teksten når det gjeld føremålet med boka.

Det vi ser, er ting som handverkarar har laga eller vore med og framstilt. Det er skap av fleire slag, kister og skrin, stolar og bord, sveipte korger, tiner og laupar, lagga trebøtter og krus, og andre ting laga med tre som materiale. Det er ting pynta med måling, gjerne rosemåling og med karveskurd. Det er ting av kopar og messing, jern og glas, men ikkje så mange av desse. Somme stader finst det også samisk handverk representert med mjølkebollar, beinskeier, nålehus, tægerkorger og pulkar. Det aller meste var nyttegjenstandar, i bruk kvar dag.

Unike variantar

Det er grovt rekna dei same tinga som går att i kvar kommune. Nokre gjenstandar finst i stort utval, til dømes stolar. Kvifor så mange? På fotografi ser vi rekker av stolar, alle ser ut til å vere av same slag. Men dei er ikkje heilt like. Slik er det med andre gjenstandstypar, dei er nesten like og går att frå kommune til kommune. Alle skal vere med, fordi dei kvar for seg er unike. Det er ei tydeleg understreking av at her finst det ikkje noko som heiter masseproduksjon. Vi er i ei heilt anna verd. Alt ein handverkar er meister for, er eineståande, originale gjenstandar.

Storparten av bilda her i boka viser bruksgjenstandar laga av tre. I det førindustrielle samfunnet levde folk i ein trealder. Tre var eit materiale som fanst alle stader. Men det er eit forgjengeleg materiale. Ting av tre har avgrensa levetid. Tinga vi ser i denne boka, har utspelt si rolle i dag. Ingen har bruk for dei. Korleis tar ein vare på ting som ingen vil ha?

Musea våre gjer eit systematisk bevaringsarbeid. Her prøver ein på anna vis. Fotografi er blitt eit forholdsvis varig medium. Bilda i denne boka hentar fortida fram for auga våre og tar henne med inn i framtida.

Vår tid er i stadig forandring. Skiftande motar og masseproduksjon er med og avgjer kva vi har av ting. Her får vi innsyn i ei fortid som truleg er like framand for ein ung nordmann som ho er for ein innvandrar frå en annan kultur. Handverksprodukt og handverkarar hadde ein viktigare plass enn vi kan tenke oss i dag. Det kan vi godt vite noko om.

Tord Buggeland

Tord Buggeland har vore førstekonservator på Maihaugen – De Sandvigske Samlinger.