Roman

Leander Djønne:

Oskespiralen

Oktober

Eg trur det er rett å seie at stein er hovudpersonen i denne debutromanen av Leander Djønne. Som i stein, berg, fjell, ur. I det første kapittelet blir fjellet personifisert, der det ikkje «bryr seg» om dei ofselege vindkasta, og der det heiter: «Steinen hadde aldri kjent seg framandgjord. Aldri tenkt på seg sjølv som noko anna.» Lesaren blir kasta med hovudet først inn i fjellveggen, på suggererande vis, i eit mytisk og dragande språk.

Underleg og trivielt

Det handlar om Faren, Mora, Sonen og Broren, som har budd på ein gard ved fjorden der det er blitt brote stein gjennom alle tider. Alt i andre kapittelet dreg Faren Mora etter håret langs ura og senkar henne i fjorden. Så ho blir lesaren kjent med først som død, der ho seglar gjennom ei lysverd ned til fjordbotnen.

Alt er så underleg at når vi kjem til side 19 og blir introduserte for Sonen på ei fengselscelle, må vi lese om igjen, for dette verka då veldig trivielt? Kor er ura? Er cella eit bilde på noko anna? Men der sit Sonen altså, og no skal han bli lauslaten. Han kjem ut i eit nærmast obstfeldersk Oslo der det er vanskeleg å fote seg for folk med nervane ute av lage. Det ber utfor.

Sympatisk symbolikk

I denne eigenarta romanen hoppar vi kapittelvis mellom personane, og mellom tider. Mora og tvillingane Sonen og Broren har levd og vakse opp med den fordrukne og valdelege Faren. Medan Sonen er fylt av hemntankar, har Broren «gjort seg fri» ved å velje predikantlivet, på sida av å leie eit gallupinstitutt. Faren er heime på garden og bryt stein, som han no dreg inn og fyller huset med, som eit bilde på eigen psyke.

Og det er dette: Romanen er uendeleg symboltung. Det står svart på kvitt, om Faren som murar seg inne: «Det var murar opp langs alle veggane i huset no. Alt ljos utestengt.» Når Sonen i hovudstaden ser eit bygg som er halvveges rive, heiter det: «Og han gret for kvar etasje. Gret for knekte bjelkelag og knuste veggar. Gret for brotne golv. Gret for knuste vindauge og den sprengde grunnmuren.»

Men sidan symbolikken er så freidig lagt opp i dagen, fungerer han som ein sympatisk kontrakt mellom forfattar og lesar, som i «godtar du dette, tar eg deg med på ei oppriktig reise». Eg kjenner meg frå første side vennleg stemt for å ta forfattaren i handa. Universet er ope, språket er meisla. Og under dette raset av ei forteljing ligg ei stygg og trist menneskeleg historie.

God teiknar

Ein stad står det, med hint til Tarjei Vesaas’ Det store spelet: «Steinane vitna stumt om naturens langsame dramatikk, det store spelet ingen er løyst frå.» Men tankane går først og fremst til ein annan roman av Vesaas, Fars reise (1930), der demninga som står i fare for å breste, er eit bilde på psyken til faren til hovudpersonen Klas. I Fars reise er gjennomgangsuttrykket «kjenn dirren». Det er òg overførbart på Djønnes roman, her dirrar det heile vegen så det ristar i sjela og i språkkjensla.

Debutanten viser seg i tillegg stø på å teikne ut personlegdommar med få grep. Kona til Broren blir introdusert som ei som alltid tar dyna om natta og pressar mannen ut i kanten av senga. Det viser seg at ho ikkje er annleis i vaken tilstand. Og måten Djønne skildrar Broren på, der han går rundt og trur han har fridd seg frå alt som rir han, men er meir ufri enn nokon, er meisterleg.

Merkeleg nok er denne steintunge boka ein pageturner.

Ingvild Bræin

Ingvild Bræin er forfattar, nordist og fast bokmeldar i Dag og Tid.