Stødig reiseførar i øyriket
Eli Johanne Ellingsve guidar lesaren gjennom Lofoten – utan kart.
Sakprosa
Eli Johanne Ellingsve:
Lofotnavn – fra Røst til Raftsundet
Orkana
Eli Johanne Ellingsve har lang fartstid i filologien både som redaktør i Norsk Ordbok, som namnekonsulent for Språkrådet og som prosjektleiar for innsamling og digitalisering av stadnamn i Midt-Noreg og Nord-Noreg. Ho har nådd pensjonsalder, men fagleg er ho still going som det heiter på nynorsk.
I Lofotnavn går ho inn i eit namnemateriale som både er lokalt, regionalt og nasjonalt. Dei fleste har vel høyrt om Austvågøy gjennom Inger Hagerups dikt, mange kjenner Trollfjorden gjennom Johan Bojer og Den siste viking. Færre har vel høyrt om Stamsund gjennom Arild Nyquist eller Vågan gjennom Odd Klippenvåg, men for min del har Lofoten så langt vore litterære referansar før Ellingsve no byr på ei reise gjennom eit utval på 1000 namn av dei rundt 11.000 som finst i området, frå Røst til Raftsundet.
Ryddig og delikat
Det heile er ryddig og delikat lagt til rette, ordna alfabetisk frå A til Å (som i seg sjølv er eit namn), krydra med landskapsbilete, nye og for det meste i fargar, men også postkort av eldre dato. Det ein saknar, er eit områdekart over Lofoten, for namn utan kart blir liksom ein rett utan tilbehør, à la Hjalmar Ekdal i Vildanden som lovde Hedvig ein smakebit frå eit selskap hos grosserar Werle, men så har han berre menyen å vise fram.
Men for all del, Ellingsve har sitt på det tørre sjølv om ho også er innom holmar og skjer, grunner og brott, og namnet Nattvorden, eit skjer i leia mellom Borgværet og Val på Vestvågøya, har både død og drama knytt til seg. Det har også Kubenken og Kalvbenken, namn på fjellhyller ovanfor Vettingsgardene på Vestvågøya, der krøtter kunne gå seg fast og bli ståande til dei blei berga eller fall utfor.
Somme av namna viser til eldre tiders daglegliv og rutinar, og Ellingsve har tatt med eit knippe av solmerkenamn knytte til fjell og lokalitetar i nærmiljøet. Som eksempel kan nemnast Durmålsdalen, Middagstinden, Nonstuva og Nattmålsfloget. Slike namn er ikkje spesielle for Lofoten, ein finn dei over heile landet.
Lokal tradisjon
Andre namn som berre finst i Lofoten, og som viser til ein særeigen lokal tradisjon innanfor jordbruket, er Grindtadåsen frå Austvågøya, Tøa frå Vestvågøya og Taen frå Flakstadøya. Ein grinda inn sauene slik at dei kunne trakke opp jorda og gjødsle samtidig, og så flytte ein grindene, såkalla grindgang, og fekk gjødsla større område. Tad er ei lokal nemning for gjødsel med rot i gammalnorsk.
Namnematerialet er heile vegen knytt opp mot gammalnorsk og eldre skriftformer gjennom jordebøker, matriklar, bygdebøker og lokale årbøker, og alt verkar solid, gjennomtenkt og gjennomarbeidd ned i minste detalj.
Ellingsve viser ofte til Oluf Ryghs Norske Gaardnavne. Bind 16. Nordlands Amt (1905), og like ofte viser ho til stadnamnkonsulent og folkeminnesamlar Finn Myrvang. Rygh forklarer gjerne namn ut frå elvenamn, Myrvang viser gjerne til samisk. Det kan vere at dei begge har rett eller at begge tar feil. Ellingsve dømmer ikkje i den saka, men Myrvang har nok større lokalkunnskap enn det Rygh hadde.
Oddmund Hagen
Oddmund Hagen er forfattar og fast skribent i Dag og Tid.
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
Sakprosa
Eli Johanne Ellingsve:
Lofotnavn – fra Røst til Raftsundet
Orkana
Eli Johanne Ellingsve har lang fartstid i filologien både som redaktør i Norsk Ordbok, som namnekonsulent for Språkrådet og som prosjektleiar for innsamling og digitalisering av stadnamn i Midt-Noreg og Nord-Noreg. Ho har nådd pensjonsalder, men fagleg er ho still going som det heiter på nynorsk.
I Lofotnavn går ho inn i eit namnemateriale som både er lokalt, regionalt og nasjonalt. Dei fleste har vel høyrt om Austvågøy gjennom Inger Hagerups dikt, mange kjenner Trollfjorden gjennom Johan Bojer og Den siste viking. Færre har vel høyrt om Stamsund gjennom Arild Nyquist eller Vågan gjennom Odd Klippenvåg, men for min del har Lofoten så langt vore litterære referansar før Ellingsve no byr på ei reise gjennom eit utval på 1000 namn av dei rundt 11.000 som finst i området, frå Røst til Raftsundet.
Ryddig og delikat
Det heile er ryddig og delikat lagt til rette, ordna alfabetisk frå A til Å (som i seg sjølv er eit namn), krydra med landskapsbilete, nye og for det meste i fargar, men også postkort av eldre dato. Det ein saknar, er eit områdekart over Lofoten, for namn utan kart blir liksom ein rett utan tilbehør, à la Hjalmar Ekdal i Vildanden som lovde Hedvig ein smakebit frå eit selskap hos grosserar Werle, men så har han berre menyen å vise fram.
Men for all del, Ellingsve har sitt på det tørre sjølv om ho også er innom holmar og skjer, grunner og brott, og namnet Nattvorden, eit skjer i leia mellom Borgværet og Val på Vestvågøya, har både død og drama knytt til seg. Det har også Kubenken og Kalvbenken, namn på fjellhyller ovanfor Vettingsgardene på Vestvågøya, der krøtter kunne gå seg fast og bli ståande til dei blei berga eller fall utfor.
Somme av namna viser til eldre tiders daglegliv og rutinar, og Ellingsve har tatt med eit knippe av solmerkenamn knytte til fjell og lokalitetar i nærmiljøet. Som eksempel kan nemnast Durmålsdalen, Middagstinden, Nonstuva og Nattmålsfloget. Slike namn er ikkje spesielle for Lofoten, ein finn dei over heile landet.
Lokal tradisjon
Andre namn som berre finst i Lofoten, og som viser til ein særeigen lokal tradisjon innanfor jordbruket, er Grindtadåsen frå Austvågøya, Tøa frå Vestvågøya og Taen frå Flakstadøya. Ein grinda inn sauene slik at dei kunne trakke opp jorda og gjødsle samtidig, og så flytte ein grindene, såkalla grindgang, og fekk gjødsla større område. Tad er ei lokal nemning for gjødsel med rot i gammalnorsk.
Namnematerialet er heile vegen knytt opp mot gammalnorsk og eldre skriftformer gjennom jordebøker, matriklar, bygdebøker og lokale årbøker, og alt verkar solid, gjennomtenkt og gjennomarbeidd ned i minste detalj.
Ellingsve viser ofte til Oluf Ryghs Norske Gaardnavne. Bind 16. Nordlands Amt (1905), og like ofte viser ho til stadnamnkonsulent og folkeminnesamlar Finn Myrvang. Rygh forklarer gjerne namn ut frå elvenamn, Myrvang viser gjerne til samisk. Det kan vere at dei begge har rett eller at begge tar feil. Ellingsve dømmer ikkje i den saka, men Myrvang har nok større lokalkunnskap enn det Rygh hadde.
Oddmund Hagen
Oddmund Hagen er forfattar og fast skribent i Dag og Tid.
Alt verkar solid, gjennomtenkt og gjennomarbeidd ned i minste detalj.
Fleire artiklar
Krigen er ei ufatteleg ulukke for Ukraina. Men også for Russland er det som skjer, ein katastrofe.
Tusen dagar med russisk katastrofe
KrF-leiar Dag Inge Ulstein får ikkje Stortinget med seg på å endre retningslinjene for kjønnsundervisning i skulen.
Thomas Fure / NTB
Utfordrar kjønnsundervisninga
Norske skulebøker kan gjere elevar usikre på kva kjønn dei har, meiner KrF-leiar Dag Inge Ulstein.
Jens Stoltenberg gjekk av som generalsekretær i Nato 1. oktober. No skal han leie styringsgruppa for Bilderberg-møta.
Foto: Thomas Fure / NTB
Jens Stoltenberg blir partyfiksar for Bilderberg-møta, ein institusjon meir i utakt med samtida enn nokon gong.
Den rumenske forfattaren Mircea Cartarescu har skrive både skjønnlitteratur, lyrikk og litterære essay.
Foto: Solum Bokvennen
Mircea Cărtărescu kastar eit fortrolla lys over barndommen i Melankolien
Taiwanarar feirar nasjonaldagen 10. oktober framfor presidentbygget i Taipei.
Foto: Chiang Ying-ying / AP / NTB
Illusjonen om «eitt Kina»
Kina gjer krav på Taiwan, og Noreg anerkjenner ikkje Taiwan som sjølvstendig stat. Men kor sterkt står argumenta for at Taiwan er ein del av Kina?