JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

BokMeldingar

Stødig reiseførar i øyriket

Eli Johanne Ellingsve guidar lesaren gjennom Lofoten – utan kart.

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
3313
20211112
3313
20211112

Sakprosa

Eli Johanne Ellingsve:

Lofotnavn – fra Røst til Raftsundet

Orkana

Eli Johanne Ellingsve har lang fartstid i filologien både som redaktør i Norsk Ordbok, som namnekonsulent for Språkrådet og som prosjektleiar for innsamling og digitalisering av stadnamn i Midt-Noreg og Nord-Noreg. Ho har nådd pensjonsalder, men fagleg er ho still going som det heiter på nynorsk.

I Lofotnavn går ho inn i eit namnemateriale som både er lokalt, regionalt og nasjonalt. Dei fleste har vel høyrt om Austvågøy gjennom Inger Hagerups dikt, mange kjenner Trollfjorden gjennom Johan Bojer og Den siste viking. Færre har vel høyrt om Stamsund gjennom Arild Nyquist eller Vågan gjennom Odd Klippenvåg, men for min del har Lofoten så langt vore litterære referansar før Ellingsve no byr på ei reise gjennom eit utval på 1000 namn av dei rundt 11.000 som finst i området, frå Røst til Raftsundet.

Ryddig og delikat

Det heile er ryddig og delikat lagt til rette, ordna alfabetisk frå A til Å (som i seg sjølv er eit namn), krydra med landskapsbilete, nye og for det meste i fargar, men også postkort av eldre dato. Det ein saknar, er eit områdekart over Lofoten, for namn utan kart blir liksom ein rett utan tilbehør, à la Hjalmar Ekdal i Vildanden som lovde Hedvig ein smakebit frå eit selskap hos grosserar Werle, men så har han berre menyen å vise fram.

Men for all del, Ellingsve har sitt på det tørre sjølv om ho også er innom holmar og skjer, grunner og brott, og namnet Nattvorden, eit skjer i leia mellom Borgværet og Val på Vestvågøya, har både død og drama knytt til seg. Det har også Kubenken og Kalvbenken, namn på fjellhyller ovanfor Vettingsgardene på Vestvågøya, der krøtter kunne gå seg fast og bli ståande til dei blei berga eller fall utfor.

Somme av namna viser til eldre tiders daglegliv og rutinar, og Ellingsve har tatt med eit knippe av solmerkenamn knytte til fjell og lokalitetar i nærmiljøet. Som eksempel kan nemnast Durmålsdalen, Middagstinden, Nonstuva og Nattmålsfloget. Slike namn er ikkje spesielle for Lofoten, ein finn dei over heile landet.

Lokal tradisjon

Andre namn som berre finst i Lofoten, og som viser til ein særeigen lokal tradisjon innanfor jordbruket, er Grindtadåsen frå Austvågøya, Tøa frå Vestvågøya og Taen frå Flakstadøya. Ein grinda inn sauene slik at dei kunne trakke opp jorda og gjødsle samtidig, og så flytte ein grindene, såkalla grindgang, og fekk gjødsla større område. Tad er ei lokal nemning for gjødsel med rot i gammalnorsk.

Namnematerialet er heile vegen knytt opp mot gammalnorsk og eldre skriftformer gjennom jordebøker, matriklar, bygdebøker og lokale årbøker, og alt verkar solid, gjennomtenkt og gjennomarbeidd ned i minste detalj.

Ellingsve viser ofte til Oluf Ryghs Norske Gaardnavne. Bind 16. Nordlands Amt (1905), og like ofte viser ho til stadnamnkonsulent og folkeminnesamlar Finn Myrvang. Rygh forklarer gjerne namn ut frå elvenamn, Myrvang viser gjerne til samisk. Det kan vere at dei begge har rett eller at begge tar feil. Ellingsve dømmer ikkje i den saka, men Myrvang har nok større lokalkunnskap enn det Rygh hadde.

Oddmund Hagen

Oddmund Hagen er forfattar og fast skribent i Dag og Tid.

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Sakprosa

Eli Johanne Ellingsve:

Lofotnavn – fra Røst til Raftsundet

Orkana

Eli Johanne Ellingsve har lang fartstid i filologien både som redaktør i Norsk Ordbok, som namnekonsulent for Språkrådet og som prosjektleiar for innsamling og digitalisering av stadnamn i Midt-Noreg og Nord-Noreg. Ho har nådd pensjonsalder, men fagleg er ho still going som det heiter på nynorsk.

I Lofotnavn går ho inn i eit namnemateriale som både er lokalt, regionalt og nasjonalt. Dei fleste har vel høyrt om Austvågøy gjennom Inger Hagerups dikt, mange kjenner Trollfjorden gjennom Johan Bojer og Den siste viking. Færre har vel høyrt om Stamsund gjennom Arild Nyquist eller Vågan gjennom Odd Klippenvåg, men for min del har Lofoten så langt vore litterære referansar før Ellingsve no byr på ei reise gjennom eit utval på 1000 namn av dei rundt 11.000 som finst i området, frå Røst til Raftsundet.

Ryddig og delikat

Det heile er ryddig og delikat lagt til rette, ordna alfabetisk frå A til Å (som i seg sjølv er eit namn), krydra med landskapsbilete, nye og for det meste i fargar, men også postkort av eldre dato. Det ein saknar, er eit områdekart over Lofoten, for namn utan kart blir liksom ein rett utan tilbehør, à la Hjalmar Ekdal i Vildanden som lovde Hedvig ein smakebit frå eit selskap hos grosserar Werle, men så har han berre menyen å vise fram.

Men for all del, Ellingsve har sitt på det tørre sjølv om ho også er innom holmar og skjer, grunner og brott, og namnet Nattvorden, eit skjer i leia mellom Borgværet og Val på Vestvågøya, har både død og drama knytt til seg. Det har også Kubenken og Kalvbenken, namn på fjellhyller ovanfor Vettingsgardene på Vestvågøya, der krøtter kunne gå seg fast og bli ståande til dei blei berga eller fall utfor.

Somme av namna viser til eldre tiders daglegliv og rutinar, og Ellingsve har tatt med eit knippe av solmerkenamn knytte til fjell og lokalitetar i nærmiljøet. Som eksempel kan nemnast Durmålsdalen, Middagstinden, Nonstuva og Nattmålsfloget. Slike namn er ikkje spesielle for Lofoten, ein finn dei over heile landet.

Lokal tradisjon

Andre namn som berre finst i Lofoten, og som viser til ein særeigen lokal tradisjon innanfor jordbruket, er Grindtadåsen frå Austvågøya, Tøa frå Vestvågøya og Taen frå Flakstadøya. Ein grinda inn sauene slik at dei kunne trakke opp jorda og gjødsle samtidig, og så flytte ein grindene, såkalla grindgang, og fekk gjødsla større område. Tad er ei lokal nemning for gjødsel med rot i gammalnorsk.

Namnematerialet er heile vegen knytt opp mot gammalnorsk og eldre skriftformer gjennom jordebøker, matriklar, bygdebøker og lokale årbøker, og alt verkar solid, gjennomtenkt og gjennomarbeidd ned i minste detalj.

Ellingsve viser ofte til Oluf Ryghs Norske Gaardnavne. Bind 16. Nordlands Amt (1905), og like ofte viser ho til stadnamnkonsulent og folkeminnesamlar Finn Myrvang. Rygh forklarer gjerne namn ut frå elvenamn, Myrvang viser gjerne til samisk. Det kan vere at dei begge har rett eller at begge tar feil. Ellingsve dømmer ikkje i den saka, men Myrvang har nok større lokalkunnskap enn det Rygh hadde.

Oddmund Hagen

Oddmund Hagen er forfattar og fast skribent i Dag og Tid.

Alt verkar solid, gjennomtenkt og gjennomarbeidd ned i minste detalj.

Emneknaggar

Fleire artiklar

Ei lauvtynn silisiumskive foredla til mikrobrikker på laboratoriet til Sintef i Forskingsparken i Oslo.

Ei lauvtynn silisiumskive foredla til mikrobrikker på laboratoriet til Sintef i Forskingsparken i Oslo.

Foto: Sindre Deschington

ReportasjeFeature

Mikrobrikkene som formar framtida

Finst det ein snarveg til å forstå stormaktsspelet og teknologien bak dei viktige databrikkene? Ja, ein kan ta turen til Sintefs laboratorium på Blindern i Oslo.

Christiane Jordheim Larsen
Ei lauvtynn silisiumskive foredla til mikrobrikker på laboratoriet til Sintef i Forskingsparken i Oslo.

Ei lauvtynn silisiumskive foredla til mikrobrikker på laboratoriet til Sintef i Forskingsparken i Oslo.

Foto: Sindre Deschington

ReportasjeFeature

Mikrobrikkene som formar framtida

Finst det ein snarveg til å forstå stormaktsspelet og teknologien bak dei viktige databrikkene? Ja, ein kan ta turen til Sintefs laboratorium på Blindern i Oslo.

Christiane Jordheim Larsen

Teikning: May Linn Clement

Kultur

Samlaren

Einar Økland vil helst høyra noko han ikkje har høyrt før – og så skriv han ein lyrisk tekst som han ikkje visste at han kunne skriva. Deretter held han fram med å samla.

Jan H. Landro

Teikning: May Linn Clement

Kultur

Samlaren

Einar Økland vil helst høyra noko han ikkje har høyrt før – og så skriv han ein lyrisk tekst som han ikkje visste at han kunne skriva. Deretter held han fram med å samla.

Jan H. Landro

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis