Roman

Hulda Garborg:

Hildring

Solum Bokvennen / Vidarforlaget

Hildring (utgjeven i 1931) tar utgangspunkt i eit tradisjonsbunde bondesamfunn. Ein meir enn anar trådane attende til norrøn tid, der ætta var avgjerande. Nye tider krev nye strategiar, men det går gale når ein hiv alle tradisjonane over bord på éin gong og omfamnar det nye utan skikkeleg feste i det som har vore. Hildring – ordet tyder fantasiførestilling eller hallusinasjon – skildrar fleire slags vrangførestillingar. Både når det gjeld kjensler og elles, blir fleire av personane i romanen dåra eller blenda, og dei må betale dyrt for det.

Romanen var eit av dei seinaste litterære verka til Hulda Garborg (1862–1934). Denne nasjonale strategen, som Arnhild Skre kallar henne i biografien frå 2011, hadde ein finger med i det meste av det vi i dag kallar norsk. Det er i dag mindre kjent at ho hadde ein stor litterær produksjon.

Heimstaddikting

Hulda Garborg var frå Stange i Hedmark. Hildring har, som fleire av romanane hennar, handling frå områda litt lenger nord og aust, der forfattaren hadde slekt og kjende tilhøva godt.

Berit Buvin er odelsjente på ein storgard i Østerdalen. Ho er stolt og ættebevisst, fysisk sterk, men òg kjenslevar og intuitiv. Av far sin har ho lært å lese skogen som var han «ei kjempebok med stor grei skrift». Berit gir romanen ein viss feministisk tendens. Som ho sjølv seier ein stad i boka: «Stakk hell brok kjem full ut på eitt, berre ein har nevar.»

Når far til Berit døyr, blir mora Gunhild eit lett bytte for mannen som kjem og dårar eller «hildrar» henne. Sevat kjem til Buvin som tenestekar, men endar opp med å gifte seg med husfrua og ta over garden. Han vil vere storkar og spekulant, rekk å selje mesteparten av skogen og set nesten heile storgarden over styr. Ymse hendingar gjer at Berit endeleg kan ta over styre og stell på Buvin, det som er hennar arv og rett.

Usympatisk person

I dei første kapitla har Berit synsvinkelen. Det riv odelsjenta i hjartet å sjå korleis mora ikkje evnar å styre garden, korleis ho gir etter for oppkomlingen Sevat. At Berit sjølv nærer erotiske kjensler for denne mannen, gjer saka endå vanskelegare. I desse kapitla har forfattaren ein nærleik til stoffet som gjer dette til fin prosa. Både naturskildringane og erotikken gir ein dåm av nyromantikk i ei elles realistisk forteljing.

Det er likevel ikkje Berit vi skal følgje tettast utetter, men spekulanten og opportunisten Sevat. Trongen han har til å kome seg opp og fram, får mange toskete utslag. Vi får innblikk i korleis han er blitt som han er, men det skin gjennom at Sevat-figuren er ein type Garborg ikkje har stor sympati for. Vi kan forstå han, men aldri like han, til det er han for bereknande og kynisk. Å ha ein usympatisk hovudperson er krevjande, og kanskje noko som ikkje heilt kler romanen. Ein saknar å få vite meir om Berit, som er ein karakter ein blir glad i.

Språket i boka er eit kapittel for seg. Dette er nynorsk slik det vart skrive for snart hundre år sidan. Replikkane er i tillegg sterkt dialektfarga. Ein må lese sakte og ha vilje til å jobbe litt for å kome gjennom boka. Då blir ein lønt med eit innblikk i ein mentalitet og eit miljø frå ei anna tid.

Utgivinga manglar nokre viktige opplysningar om kontekst, som til dømes kvar denne romanen står i høve til resten av Hulda Garborgs forfattarskap. Ikkje ein gong kva tid romanen kom ut første gong, har forlaget kosta på seg å opplyse om, merkeleg nok.

Hilde Vesaas

Hilde Vesaas er lektor, forfattar og journalist og fast bokmeldar i
Dag og Tid.