Sakprosa

Nilas Johnsen:

Erdogan: Tyrkias nye sultan

Aschehoug

Boka Erdogan: Tyrkias nye sultan inneheld 36 lettlesne kapittel som skildrar alt frå Erdogans oppvekst i 1950- og 60-åra til regjeringspartiet AKPs oppgjer med Gülen-rørsla sidan 2013. Erdogan har styrt landet sidan AKP (tyrkisk Adalet ve Kalkinma partisi og Ak parti, det vil seie Partiet for rettferd og framgang og Det kvite partiet) vann valet i 2002, og er dermed den første til å leie Tyrkia lenger enn Atatürk, republikkens første president (1923–1938).

Johnsen skildrar korleis både republikken og maktstrukturar innførte gjennom statskuppet i 1980 er viktige føresetnader for posisjonen til Erdogan i dag. Vidare syner han korleis Erdogan har klart å bruke demokratiseringsprosessane på 2000-talet, drivne fram av krefter både i og utanfor Tyrkia, til sin fordel gjennom blant anna hyppige folkerøystingar om endringar i grunnlova, som nå stadfestar at Tyrkia ikkje lenger er den parlamentariske republikken under oppsyn av dei militære som landet var då Erdogan kom til makta.

Ulike syn

Forfattaren gjev eit balansert bilde av situasjonen i Tyrkia, eit land som under Erdogan er blitt meir og meir splitta. Han viser fleire grunnar AKP-veljarane har for å stø Erdogan. Like grundig går han inn i vanskelege saker som våpenleveransar til islamistiske opprørsgrupper i Syria, korrupsjonssakene og spørsmålet kring kva Erdogan visste om kuppforsøket før det skjedde i 2016.

I diskusjonen om dynastiet Erdogan held Johnsen interessant nok fram yngstedottera Sümeyye som ein islamistisk folketalar som kan fylle skorne til faren. Den sterkaste «arveprinsen» ser elles ut til å vera versonen Berat Albayrak, gift med eldstedottera Esra. Trass i e-postlekkasjar som set han i sentrum for skuldingar om grov korrupsjon, er han Tyrkias finansminister sidan i fjor.

Utanfråperspektiv

Johnsen skriv ikkje noko om kva språk som er brukt i intervjua, og kven som eventuelt står for omsetjinga. Éin stad går det fram at han iblant har brukt tolk og iblant har snakka engelsk. Kjeldelista vitnar om at boka byggjer mest på engelskspråklege kjelder.

Den kulturelle avstanden kan forklare korfor Johnsen går glipp av ein del nyansar. I eit direktesendt TV-intervju frå 2014 kommenterte Erdogan rykta om at slekta hans kanskje ikkje er ekte tyrkisk, og ifølgje Johnsen sa Erdogan: «De sier de grusomste ting om meg, du vil ikke tro det, noen hevder at jeg er frå Georgia. Men jeg er tyrkisk.» På den måten verkar det som at Erdogan meinte at georgiar er noko av det verste ein kan kalle han for. Men det han sa i CNN-intervjuet, som ligg ute på YouTube, var derimot: «Og kva har dei sagt om meg? Det finst dei som har kalla meg georgiar, og det finst dei som, du får ha meg unnskyldt, har kalla meg mykje verre ting, slik som armenar. [Men] eg […] er tyrkisk» (mi omsetjing). Utfallet retta seg altså særleg mot armenarar, og ei slik ulik vekting av minoritetar er ikkje ein ubetydeleg nyanse i Tyrkia, der særleg plassen armenarar har i både historia og samfunnet i dag, har vore svært omdebattert på 2000-talet.

For lite analyse

Johnsen får godt fram kor polarisert synet på Erdogan er i dag, og skriv at det kan vera vanskeleg å skilje røynd frå mytologi i historiene om han. Han konkluderer med at Erdogan frå starten har forfekta antijødiske haldningar, tidleg vist autoritære trekk og gradvis auka undertrykkinga av motstandarane sine etter kvart som rivalane er blitt utmanøvrerte. Det ein kan sakne mellom dei gode skildringane og konklusjonane, er analysen av det meir motsetnadsfulle som ligg i stoffet.

Mot slutten av boka er det for eksempel eit anonymt sitat av ein norsk diplomat som sukkar over den tyrkiske opposisjonen, «som er splittet og ute av stand til å utfordre Erdogan». Denne utsegna får stå nokså ukommentert. På den andre sida skriv Johnsen om både HDP-leiar Selahattin Demirtas, som har drive valkamp frå fengselscella, og om CHP-leiar Kemal Kiliçdaroglu, som i parlamentet har stilt presidenten spørsmål om korrupsjon og skatteunndraging og deretter fått millionsøksmål mot seg for ærekrenkingar. Dilemma som dette lèt Johnsen i stor grad liggja.

Illusjonen av ein sultan

Dermed kjem også konklusjonane om hovudpersonen for lett. Meir analyse av den politiske dynamikken rundt Erdogan ville ganske sikkert gjeve eit anna bilde av hovudpersonen, som i denne framstillinga verkar i overkant framsynt og sjølvsikker, kanskje til og med skjebnestyrt. Av alle dilemmaa boka får fram, er eit av dei mest prekære at presidenten som i Tyrkia blir hylla som redningsmann og frykta som sultan, er i ferd med å køyre heile økonomien på dunken.

Gunvald Axner Ims

Gunvald Axner Ims er tyrkisk-
omsetjar og litteraturvitar.