Roman

Gaute Heivoll:

Forklaringen

Tiden

Gaute Heivolls siste roman tar utgangspunkt i ei verkeleg hending, eit drap på ei ung jente i Kristiansand-området i 1967. Kor mykje romanen skil seg frå det faktiske, blir det ikkje informert om. Det tyder på at forfattaren har gjort seg ganske fri i høve til det røynlege, og at lesaren også må lese historia som fiksjon.

På den andre sida er det vanskeleg å lese ein roman om eit drap på ei ungjente i nærleiken av Baneheia utanfor Kristiansand utan å tenkje på ei anna og mykje meir kjend barnedrapssak, den frå år 2000. Desse omstenda blir liggande og vake i bakgrunnen når ein les Forklaringen, og skapar ei uro som eg blir usikker på kva Heivoll vil med.

Romanen har tydelege trekk frå krimsjangeren, særleg psykologisk thriller. Røynde krimforfattarar gjer dette betre i plotdrivne tekster der også mørke sider ved menneskesinnet vert lodda. Forklaringen er overraskande uforløyst frå ein mann som presterte den råsterke Før jeg brenner ned (2010), også ein «thrilleraktig» tekst, men med ein heilt annan intensitet og større djupn. Heivolls nye roman endar som verken fugl eller fisk.

Dei som står utanfor

Femten år gamle Eli blir funnen drepen i eit skogsområde like utanfor Kristiansand, stukken i hel med kniv. Den noko evneveike (i boka, som delvis brukar vokabularet frå den tida handlinga er sett i, heiter det «åndssvake») Arne blir raskt kopla til saka og mistenkt.

Politiet kjenner han frå før. Fleire år tidlegare var han innblanda i eit seksuelt overgrep, og han har vore ei tid på institusjon. Gjennom eit leiande avhøyr tilstår Arne drapet. Både lesaren og politiet får raskt kjensla av at dette gjekk for lett. Etter kvart kjem då også ei ny tilståing – frå ein overraskande kant for politiet, i mindre grad nytt for lesaren: Elis venninne. Den einsame Kristin har alltid vore litt «annleis» utan at nokon har kunna peike på kva som er i vegen. Ho var saman med Eli den dagen ho vart drepen, det har lesaren visst frå første side.

Handlinga hoppar fram og tilbake i tid og blir fortald frå mange vinklar, også frå eit upersonleg «man», ei slags kollektiv stemme. Vi blir ikkje av den grunn heilt kloke på kva som har hendt eller kvifor, utan at teksten er bygd opp slik at det blir spennande å finne det ut. Dette er jo ikkje ein krim.

Språket er flatt og metaforfattig, og med mange oppattakingar. «Det var et ras» og «Det var ufattelig» er frasar som er vanlege å bruke om ei slik hending. Ord blir fattige, som det heiter. Men er det ikkje ein forfattars fordømde plikt nettopp å finne ord, rikare ord, for det ufattelege?

Tittelen er nok meint ironisk, kven kan finne forklaringa på ei slik gjerning? Kanskje ingen, men forsøket som blir gjort i Forklaringen, er ikkje tilfredsstillande.

Eventyrmetaforar

Eit stykke uti innfører Heivoll eventyrmetaforar: Institusjonen dei unge hamnar på, er eit «slott», ho som styrer der er «dronning», og så bortetter. Grepet er på veg til å løfte teksten og kunne ha gjort han meir tydeleg, men kjem for seint og for nølande til at det verkar heilt gjennomført, og effekten blir liten.

Heivoll er ingen krimforfattar, siktemålet hans er noko anna enn «suspense». Han vil utforske outsideren, eit ungt sinn utanfor fellesskapet. Innimellom lykkast han.

Her er fine portrett av usikre jenter i puberteten, av komplekse jentefellesskap der så mykje står på spel, av vennskap skjøre som tynt glas rett før alt går i knas. Dei ladde stundene ho som skal døy og venninna hennar har saman, har ein sår skarpleik som elles vantar i boka.

Hilde Vesaas

Hilde Vesaas er forfattar, lektor og fast bokmeldar i Dag og Tid.