Roman

Einar O. Risa:

Mannen på balkongen

Tiden

I det danske landssvikoppgjeret fekk 103 danske statsborgarar dødsdom: 46 av dei blei eksekverte mellom 1946 og 1950. Det er langt strengare enn her til lands, der 30 dødsdommar enda i 25 avrettingar.

I Danmark blei 17 avretta i Undallslund Skov nær Viborg i ei tysk pansergrav som blei klargjort for oppdraget og seinare destruert, i København blei 29 avretta i Henrettelsesskuret på Bådsmandsstrædes Kaserne i Christianshavn, i dag Christiana. Der kan ein enno sjå betonggolvet med avløpsrist for blod. Det var frivillige politifolk som fylte eksekusjonspelotongane, ti mann for kvar avretting. Den siste som blei avretta, var Ib Birkedal Hansen, ein frykta angivar og gestapist.

Minneglimt

Dette er bakteppet for Einar O. Risas nye roman Mannen på balkongen, Risa går inn i tankane til den aldrande politimannen Per, som var ein av dei frivillige i den siste avrettinga. Frå balkongen kan han sjå over mot rettarstaden, og han står der dag ut og dag inn, tilbaketrekt og isolert, røykjer og tenkjer tilbake på det han deltok i, men også på livet han har levd saman med kona Maj, på vennen Peter, som også var med i eksekusjonspelotongen, og søstera, som passar på han og held han i aktivitet ved spaserturar i nærområdet.

Alt går i sirklar, alt er til og frå, alt er minneglimt og fragment, flimrande indre bilde som dannar ein mosaikk og ein rekonstruksjon av eit samliv under erkjenninga av at «hukommelsen er en skrøpelig oppfinnelse».

Eksistensielt

Ein ser etter kvart at Pers eksistensielle problem like gjerne er at kona er offer for ei trafikkulukke som at han sjølv var med og tok eit liv i 1950. Lesestolen hennar står urørt i årevis, bokstablane ved sida av like eins, med Klaus Rifbjerg, Herman Bang og andre danske klassikarar – i det heile tatt ein kultivert heim utan barn som kanskje kunne ha vore der.

Ein kjem aldri heilt innpå denne mannen. Han har gått heilt i stå og lever i sitt eige univers med skuldkjensle og anger for det han deltok i, for sjølv om vennen Peter har eit meir avslappa forhold til det, greier han ikkje slå seg til ro med at «Han fortjente det».

Mannen på balkongen er ein kort og komprimert tekst som utforskar korleis ein som aktør i den store, kollektive historia i det private endar som offer for eigne handlingar. Språket er finstilt og dramatikken er dempa, noko som blir nemnt i forbifarten når det dukkar opp i tankane, og denne lesaren sit tilbake med ei kjensle av at mannen på balkongen lever i «stillheten etter eksekusjonspelotongen», for å sitere Imre Kertész (1929–2016), den ungarske nobelprisvinnaren frå 2002.

Oddmund Hagen

Oddmund Hagen er forfattar og fast bokmeldar i Dag og Tid.