Sakprosa

Elin Sørsdahl
og Alf Ole Ask:

Marine Le Pen og høyrepopulismen i Europa

Cappelen Damm 2017

Å skjøne alle prosessane som har brakt fram franske Front National (FN), er ikkje enkelt, kan hende i botnen uråd. Økonomi, sosialpolitikk, bustadpolitikk, arbeidslivspolitikk – her er nok å ta fatt i. Då er det nok freistande å forenkle analysane, å få dei til å passe inn i ferdige tankeskjema.

Sørsdahl og Ask gjev ei nokolunde fyldig skildring av vegen Marine Le Pen har gått for å kome dit ho er, koss ho handterer posisjonen sin og kva band og samklangar ho har med samanliknbare rørsler elles. Her har sjølvbiografien til Le Pen vore til hjelp – kan hende litt i overkant mykje. Noko fersk forsking og materiale frå instansar som fylgjer politisk utvikling og debatt, friskar opp med nye opplysningar.

Forfattarane vik unna å ta eigne analytiske grep. Kvar gong vurderingar er kravde, skyv dei andre journalistar og kommentatorar framfor seg. Ope står det om forfattarane alltid har teke poenget. Såleis er framstillinga av medlemstala i Sosialistpartiet og FN bygd på offisielle tal. Hadde dei i artikkelen dei viser til, oppfatta kor mange som har betalt medlemspengar, ville dei sett endå klårare at dei to partia snart er jamstore.

FN-retorikken

Der finst overveldande mykje litteratur om FN: pamflettar, essay, artikkelsamlingar, rapportar og bøker med analysar frå mange slag fagfolk, frå økonomar til etnologar. Eg finn få spor av desse debattane i boka – eller av andre viktige arbeid, som dei til Øyvind Strømmen, om europeisk høgreradikalisme.

Retorikken til FN vert ikkje nærsøkent granska. Den heimespøta økonomiske teorien, påstanden om at Frankrike druknar i innvandrarar, nostalgien om svunnen stordom – alt dette er lite problematisert. Likevel, vi kjem inn i noko av tenkjemåten som Le Pen og medarbeidarane står for, og vert kjende med krinsen kring henne. Slik ser vi også nokre kontrastar til andre lands rørsler, og noko av det politiske spelet. (Men pussig nok ser vi ikkje kva regionvalet i 2015 hadde å seie for styrkinga av partiorganisasjonen.)

«Avdemoniseringa» av partiet vert nemnt, men lite problematisert, sjølv om vi får vite om den døkke fortida til mange tidlegare aktivistar. At ein ungdom gjorde nazihelsing, og gamle Jean-Marie Le Pen ikkje ville utvise, men berre refse fyren, vart dropen for Marine. Slike anekdotar krydrar boka og gjer henne relativt lettlesen. Relativt, for saknet er stort etter meir systematiske gjennomgangar av alle paradoksa i FN-ideologien: Ein patriotisme som krev stenging av grensene fordi utlendingar tek over landet, men påstår seg å vere antirasistis. At EU er ansvarleg for nasjonale kriser og globalistiske elitar svik landet, medan eksporten må aukast. Og meir til. Boka held seg på yta av alt dette. Vi trur vi skal få innsideinformasjon, men her er få aha-opplevingar å hente. I staden smyg vi for tett opp til ei sjølvframstilling frå Le Pen, utan at forståinga aukar monaleg.

Viktige refleksjonar

Her er likevel nokre viktige refleksjonar, såleis om den sentrale rolla sosiale medium har i mobiliseringa av veljarar. Marine Le Pen og teamet hennar har kunna arbeide meir uavhengig av andre media, som etter kvart kjenner seg tvungne, men til dels også sjarmerte, til å ta henne inn i studio der ho aldri før ville fått kome. Dette er spennande stoff, men i grunnen uforløyst.

Filologen i meg vert irritert over bruken av historisk presens, det gjev eit heseblesande preg av sportreportasje. Elles finst nokre underlege tankesprang, såleis at den verkeleg skumle franske «fachosphère» – fascistsfæren på Internett – er «noe som kan sammenlignes med ’facebookhøyre’ i Norge, men langt mer ekstremt» (s.168). FB-høgre er då berre eit ord. Det er noko efemerisk som ingen reknar som reelt, anna enn journalistar med idétørke.

Samanlikninga med ein gjeng halvgalne konspiratorar, dels organiserte, potensielt farlege personar i Frankrike gjer at ein får lyst til å spørje kven forfattarane kjenner av FB-høgrefolk. Den dryge formuleringa gjer at lesaren kjem i tvil om vurderingsevna til forfattarane i det store og det heile.

Bjørn Kvalsvik
Nicolaysen

Bjørn Kvalsvik Nicolaysen er professor i lesevitskap og fast skribent i Dag og Tid.