Sakprosa

Mona Ringvej:

Dronning Ingerids land

Spartacus Forlag

Dronning Ingerids land? Ved fyrste augekast er tittelen på boka merkeleg. Ingerid Ragnvaldsdotter var barnebarnet til den svenske kongen Inge Stenkilsson. I 1134 gifta ho seg med Harald Gille, ein av dei norske kongane den gongen, men han vart drepen berre to år seinare, og såleis var ikkje Ingerid mykje til dronning og Noreg ikkje hennar land. Det står då heller ikkje mange setningane om Ingerid i sagaene. Men både i Heimskringla og i Morkinskinna kjem det nokre drypp med informasjon som tyder på at ho hadde ei politisk rolle.

Mona Ringvejs bragd er å skrive fram eit nytt land for lesaren med utgangspunkt i desse dryppa, ikkje som fiksjon, men som kjeldenære fakta. Gjennom Ringvejs snirklete, gjentakande, suggerande skrivemåte stig det fram eit rikare og meir interessant samfunn frå mellom linene i sagaene og krønikene. Og eg trur faktisk det var dette «andre» landet Ingerid levde i, og at ho der hadde ei hovudrolle nær kongemakta i over 30 år.

Politisk brikke

Som ungjente rømde Ingerid frå den fyrste ektemannen sin, den danske kongearvingen Henrik Skadelår. Kjeldene skildrar henne i knappe, fragmentariske ordelag. Ringvejs metode for å gje eit rikare bilete av livet er like genial som enkel: Ho senkar tempoet, lagar små tablå der sagaene og krønikene set punktum, og med utgangspunkt i desse målar ho fram kulturhistoria hendingane høyrer heime i: Eit segl som blafrar i vinden, vert til hundrevis av timar i vevstovene, eit laust sitat vert til ein biskop med grammatiske særtrekk og dristige planar.

Giftarmålet til Ingerid tek fleire år frå trulovinga til ekteskapet – kvinner som ho er politiske brikker av gull, ho vert lova bort som tolvåring, men på grunn av risikoen for barseldøden vert ikkje ekteskapet fullbyrda før ho er 17. Ingerid hatar Henrik Skadelår, men føder han likevel ein son annakvart år, i alt fire stykke før ektemannen stuper i eit slag i 1134.

Løynde nettverk

Enka Ingerid gifter seg snart med Harald Gille, den irskfødde sonen til Magnus Berrføtt. Me følgjer dei to på eit skip frå Danmark til Bergen. Samstundes får lesaren auge på prosjektet i boka: Forfattaren skal bruke metoden sin til å veve fram dei løynda nettverka i Noreg under borgarkrigane på 1100-talet. Den rike utgreiinga av ekteskapet, medgifta og arvereglane peiker på at Ingerid var ei rik enke med sjølvråderett over ekteskapet då ho gifta seg med Harald Gille.

Sonen deira får namnet Inge etter den svenske bestefaren til Ingerid, historieinteresserte kjenner han som Inge Krokrygg. Etter at Harald Gille vert slakta i ei frilleseng i Bergen, er det Ingerid som får lendmennene til straks å hylle sonen Inge i Viken og Harald Gilles frilleson Sigurd Munn i Trøndelag. Sagaene fortel korleis desse smågutane, berre tre og fem år gamle, styrer landet; dei skriv brev til kvarandre og kjem fram til strategiske løysingar.

Men Ringvej syner oss kven som er dei eigentlege aktørane kvar gong Snorre Sturluson skriv «konge». Bak Sigurd Munn står mellom andre lendmannen Ottar Birting. Bak kong Inge nokre stormenn i Viken. Og mora Ingerid. Ho giftar seg med Ottar Birting. Samstundes vert krigarane til kongane slått saman til ei hird. Nokre menn og ei kvinne trekkjer i trådane. Det vert fred. Dei byggjer landet.

Målande metode

Den langsamt målande metoden i boka gjer at det er mykje eg ser med betre auge. Eg forstår at det ligg år med planlegging, brevskriving og reising, pluss bygging av kyrkjer og kloster, bak sagasetninga om at det kjem ein delegat frå paven til landet. Eg ser at etter 1135 knytte kongemakta seg nærare og nærare til kyrkja i England og Roma, heilt fram til opprettinga av erkebispedømet i Nidaros. Så kjem det langsame arbeidet med å få til ei tronfølgjelov i samarbeid med kyrkja, ei lov som seier at kongsemne fødde i eit ekteskap har forrang til trona. Tidlegare brydde ikkje mange seg om kven mora til kongen var.

Då kong Inge Krokrygg døyr i eit slag ute på isen i Oslo, kjem forslaget om at arverekka til kongane kan gå gjennom ei kvinne, frå Kristin, dottera til Sigurd Jorsalfare, til sonen hennar, Magnus Erlingsson. Sagaen legg orda til denne radikale «feministiske» løysinga i munnen til lendmannen Arne frå Stårheim. Den fjerde ektemannen til Ingerid.

Dei med interesse for norsk mellomalder bør få med seg dette landet som lurar bak våpengnyet og dei kjappe replikkane i sagaene, der mektige lendmenn styrer kongen, kongane og lendmennene døyr, der dei lange linene og alliansane gjennom slekt og eigedomar likevel vert vidareførte, i tiår etter tiår.

Kva skjuler seg eigentleg bak ordet «lendmennene»? Berre éin person sirklar kring makta heile vegen. Ringvej skriv henne fram frå skuggane. Mot slutten ser me dronning Ingerid der inne i katedralen i Nidaros under kroninga av Magnus Erlingsson i 1163, og det endå Ringvej understrekar at me ikkje eingong veit om ho var til stades.

Kven treng vel romanar med slik sakprosa?

Øystein Morten

Øystein Morten er forfattar.