Kunst

Per Kleiva:

Kniv i vatn

Kunstnernes Hus
Står til 13. januar 2019
Kuratorar: Ida Kierulf
og Thomas Flor

Eg har gledd meg lenge til å sjå denne stormønstringa av Per Kleiva (1933–2017). Kunstnernes Hus har slike gode salar i andre etasje, der det er uvanleg høgt under taket og vakkert overlys. Huset har også slik hatt mykje å seie for Kleiva. Her hadde han den første separatutstillinga i 1968, og her var han aktiv i kunstdebatten, som slett ikkje var raudvin og dagdrøymeri. Kleiva var med på å styrke rettane og påverkingskrafta til kunstnarar i dei ulike kunstinstitusjonane i 70-åra.

Eg må innrømme eg vart litt skuffa då eg runda hjørnet. Eg hadde sett føre meg ei utstilling som skulle stå som eit smykke over Kleiva og funkle i dei aller sterkaste fasettane i eit langt kunstnarskap. For han kan så mykje meir når han er på topp, enn det vi møter her. Kniv i vatn er den største utstillinga på tretti år, men den store utstillinga om Per Kleiva har vi enno til gode.

Utstillinga Kniv i vatn set søkelys på verk som har vore viste på Kunstnernes Hus gjennom tiåra. Arbeida er ordna i ein lys og lett første sal og ein mørkare og meir samfunnskritisk andre sal.

Her vert vi i hovudsak kjende med målaren og installasjonskunstnaren Kleiva, supplert med nokre få trykk. Årsaka til grafikktørka er den store utstillinga av grafikk på Kunstverket Galleri i vår, men utstillingsperioden var kort, og for oss som bur utanfor Oslo, var det nok mange som gjekk glipp av henne. Eg stussar samstundes på utvalet. Det er fleire motiv eg heller kunne tenkt meg å sjå enn pliktlaupet med amerikanske sommarfuglar. Det er udiskutabelt stor kunst, så det er leitt å seie det, men bilda er så ofte viste, at dei treng ei lang pause frå kunstscena for å fungere optimalt att.

Ein handfull av måleria frå åttitalet er også såpass svake at kuratorane kunne late dei stå att i magasinet.

Installasjonane

Kniv i vatn er likevel ei utstilling ein absolutt må sjå. Det er ei grundig utstilling, ikkje minst ved å føre opp fleire store og komplekse installasjonar. Endåtil «Katedral» frå separatutstillinga i 1968 er rekonstruert, med friskt gras som vert vatna gjennom heile utstillingsperioden. Så kan ein grunde på om kunstnaren har meint at mennesket pressar naturen til sjølvmord, eller om framferda vår vert endelykta – utan at kloden kjem til å rotere saktare av den grunn. Det vert sagt at ingen stad er jorda meir fruktbar enn under rettarstaden.

Kleiva var nynorskmann på sin hals og kledde gjerne verka med finstemde titlar. Verket som utstillinga er kalla opp etter, er laga i mange versjonar, også som grafikk. «Kniv i vatn» er eit poetisk bilete, det kvasse knivbladet misser all kraft i møte med det våte elementet. Tittelen er truleg inspirert av Kniven i vannet, debutfilmen til polske Roman Polanski frå 1962. Kamuflert som eit trekantdrama i ein fritidsbåt er filmen ein kritisk allegori over eit ufritt regime. Båten står som bilde på Polen, og kampen mellom ein ung og ein gamal mann vert tolka som konflikten mellom den etablerte makta som «kan styre skuta», og den unge generasjonen som har nye tankar, men ikkje kan segle.

Optiske illusjonar

Det gledelegaste ved utstillinga er all den optiske kunsten. Mykje er i privat eige og har ikkje vore vist på fleire tiår. Kleiva var av dei første som arbeidde innanfor retninga optisk kunst i Noreg. Her kjem det glatte og reine formspråket heilt til sin rett. Dette er ei abstrakt kunstretning som oppstod i 1960-åra i New York, og som hentar kunnskap frå vitskapen. Prinsippet er ganske enkelt at optiske verkemiddel får lerretsflata til å vibrere og pulsere.

Men også i denne vakre og stramme stilen skaper han politiske protestar. Stirer du inn i senteret av det digre, skinande «Strålar frå oska» (1972), finn du faresymbolet for radioaktiv stråling. Med eitt vert opplevinga vend frå rein estetikk til ubehag.

Spisse piggar

Kleiva har ein hang til å utforske kva som kan gøyme seg bak klisjeen. Det er ein farleg sport. Mang ein gong balanserer han på ein knivsegg mellom stor kunst og det banale. Og då kan det fort skjere seg. Eit underleg eksempel er det store, velkjende måleriet «Innerst i hjertet har jeg min forstand» (1980). Her er stereotypien av eit hjarte måla mot ein svart bakgrunn. Smale striper av måling renn nedover den blodraude forma. Tittelen er henta frå eit dikt av poeten Georg Johannesen, men det er eigentleg eit sitat frå Bibelen.

«Innerst i hjertet har jeg min forstand» er flankert av installasjonane «Vi har funne oss ein foss og gøymd han» (1983) og «Samisk bustad anno 1980». Begge var innspel til Alta-aksjonen, kraftutbygginga møtte enorm motbør på grunn av naturinngrepa og dei negative konsekvensane for samane. Typisk for dei skulpturelle formene til Kleiva er det at ideen er den viktigaste delen. Lavvoen er vikla inn med piggtråd, og den vakkert utforma fjellkløfta som piggtråden fløymer ut av, er like enkel som hardtslåande. Ein treng berre kaste eitt blikk på det, så har ein tankebileta i hovudet for alltid.

Då Kleiva stilte ut under São Paulo-biennalen i 1983, vart lavvoen vist saman med ein kano utforma på tilsvarande måte. Såleis løfta han opp overgrepa mot urbefolkningar som eit globalt fenomen. Dette er uttrykk som er like levande aktuelle i dag, noko som kan vere ein av grunnane til at kunsten til Kleiva har fått ein renessanse dei seinare åra.

I Kunstnernes Hus er kanoen vist i andre enden av den avlange salen. Mellom verka har kuratorane sett opp «Det var ein gong ei bru» (1983), ein høg og smal brukonstruksjon på heile sju meter. Brua endar i lause lufta, så er det opp til oss å dikte vidare.

Augeopnarar

Politisk kunst vert gjerne rekna som platt og illustrativ, og ikkje utan grunn. Men Kleiva er eit eksempel på at estetikk og protest kan gå hand i hand. Måten han går inn i reklamespråket på, vert ein augneopnar for korleis slike verkemiddel faktisk fungerer. Såleis hjelper verka oss til å avsløre bildespråket i massemedia og reklame.

Vi ser stadig graverande eksempel på korleis den bildebaserte røyndommen vert manipulert for å lure menneske verda over.

Per Kleiva er ein aktuell kunstnar.

Eva Furseth