Jubileumsbok

Kjartan Fløgstad:

Skriftarbeid. Artiklar i utval

Gyldendal

Kjartan Fløgstad er 80 år. I snart 60 av dei forfattar, og utan statleg støtte, som han sjølv skryter litt av. Jubilanten har fått mange utmerkingar, om ikkje med eikelauv, så med stempel, vimpel, buskspel og latter, frå mange av oss i folkedjupet. Virtuost har det vore, ikkje minst romanforfattarskapen. Arbeidarklasse-solidarisert tenking artikulert av ein ordekvilibrist.

Han trykte ein gong «Plan for døgn- og heilkontinuerleg skiftarbeid» i ei novellesamling. Det var forresten frå den novellesamlinga, etter novella «Riksvegen vestover», eg melde overgang frå Louis Masterson til K. Fløgstad.

«Han har hatt begge beina på venstresida og alltid ein finger med i spelet, vår Fløgstad.»

Sidan har han gått sine skift, skrive for lek og lærd, vore høgt og lågt, og snudd under opp, som betyr å vende emnet opp ned. Her og der synt fram sprekkar i monolitten.

Jubileumsboka Skriftarbeid. Artiklar i utval, er vigd dei siste 25 åra av sakprosaforfattarskapen, og dermed tida frå han var 55 til no, tekstar med erfaring. Det er betalt skrift, i høve dette og hint, artiklar, essay, bokmeldingar, for- og etterord i andre sine bøker, talar, debattinnlegg, ord til utstillingsopningar, i festskrift. Her er og dikt og nekrologar, minneord i ei gravferd, ei omsetjing, ein lyrisk prolog. I alt 83 tekstar presenterer boka oss for, inkludert forfattarens eiga innleiing og sluttord, som klart må reknast med. Når det er så nær, spør eg: Kvifor ikkje 80? Det ville vore lett luking.

kvart latino

Han har hatt begge beina på venstresida og alltid ein finger med i spelet, vår Fløgstad. Kven har ei setning frå Kapitalen som epigraf i ei bok i dag? Men han hadde det, i Pampa Unión i 1994, reiser i Latin-Amerika, den andre heimen hans. Det er 30 år sidan og kjennest som eit halvt liv: «Arbeidet til den fattige er gruva til den rike.» Han gjentek denne setninga til Marx i den nye boka, i essayet «Kiruna kollaps» frå 2013.

Og i «Maskinen i ånda» frå 1998 les vi at Kapitalen er «det mest verdifulle politiske skriftet i moderne tid».

Ein tekst som skal seie noko om verda, kan vere sann eller falsk, kan innehalde feil eller vere sann klokskap.

Verten fører ordet

Jubilanten miksar sol og vind. Menneske i kunst og litteratur blir prist, med Rabelais og Bakhtin fremst. Andre, ja, Fløgstad kan òg vere infam. Bidraget i festskriftet til Dag Solstad på kollegaens 80-årsdag for tre år sidan blir trykt her, det var nesten å sleppe ein trojansk hest innanfor festskriftpermane, om orda bit for bit er aldri så sanne – men i eit festskrift! Mellom nasegrus beundring og intellektuelt sjølvskryt kom Fløgstad med «Helsing frå dei små Antillar» til maoisten Solstad, som alle freistar slutte å hugse.

Ved dagens runding lèt forlaget jubilanten føre ordet åleine.

Er det blitt ei litt slapp samling? Det kjem an på auga som ser. Men utilgiveleg er det når forlaget ikkje gjer såpass språkvask at dei lukar ut at same vesle historia er presentert to gonger, i to ulike samanhengar. Det er historia om Einar Gerhardsen og vennen Amund Myhre, som emigrert i 1922 til Sovjetunionen og aldri kom tilbake, og som Gerhardsen på besøk der i 1978 var rett ved og håpa å få møte, men så kom ikkje Myhre. Den finst både i «Ein sprekk i monolitten» og i «Radio Bislet».

Det kan vere lett å gjenta gode poeng. Det skjer eit par andre plassar òg. Essaya er elles sylkvasse etter vanleg merke, debattane kjenner vi, det arge slaget om æresrettssaka i forfattarforeininga, som han melde seg ut av. Debatten om essaysamlinga «Etter i saumane», hans sluttreplikkar der. Fløgstad vil gjerne ha siste ord også her, på 80-årsdagen.

Krigsskyer

Med sluttordet «Følgeskadar av nyliberalisme og krig», og setninga «no er hausten kommen til Europa», gjentatt tre gonger, rundar han av boka med at vi er ikkje skuldlause, enda om vi heiar på Ukraina. Demarkasjonslina trekker han slik:

«Etter det russiske overfallet på Ukraina kan vi gjerne seia at vi alle er ukrainarar. Med like god grunn må vi samtidig slå fast at vi er alle russarar.» For i auga til resten av verda er vi like ille: «I Ukraina sender Vesten våpen til den angripne, i Palestina sender Vesten våpen til angriparen. For palestinarar, jemenittar, panamenuyos, serbarar, libyarar, afghanarar er vi alle russarar.» Framtidsanalysen er mørk: «Putins sjølvskading har ført vestleg militærmakt fram til utkanten av Petersburg.»

Finst så lyspunkt? På merkeleg vis les Fløgstad ut av tilstanden i dag eitt – og her er nok grunnlag for debatt – for den fredselskande vil eg også seie frykt: «Det måtte vera at folkekrigen nyttar! Frå Cuba, Vietnam, Afghanistan til Ukraina i dag viser det seg at eit folk som kjempar for sjølvstyre, er eit (sic) mektig kraft.»

Songar mellom permar

Dette er Kjartan Fløgstads 56. utgjeving. Nr. 55 og 56. For det er to bøker her, til jubileet, ikkje mindre. I tillegg til Skriftarbeid kjem Dansen med orda, songar tonesette i ymse samanhengar. Det er ikkje mange arbeidardiktarar, andre enn Kristofer Uppdal, som har hatt det med å plassere dikt inne i prosaen sin. Uppdal skreiv varige dikt. Men han kom aldri på scena.

Det gjorde Fløgstad og er blitt omtykt der òg, seiest det, sitert på Instagram og sunge på festar og i gode lag. «Skipsekspedisjonen» er alt ein vestlandsk klassikar, og sluttstrofa «Livet er ein gamp i sivet» eit munnhell. At dikta blir varige, kan framtida vise.

Arild Bye

Arild Bye er journalist og forfattar.