Biografi

Merete Morken
Andersen:

Blodet i årene. Amalie Skram og hennes tid. En biografisk collage

Spartacus

Det er eit ambisiøst og omfattande verk Merete Morken Andersen, skjønnlitterær forfattar og førsteamanuensis i faglitterær skriving, har gitt oss med Blodet i årene. Amalie Skram og hennes tid. En biografisk collage. For i andre halvdel av 1800-talet skjedde det mykje: gjennomslag for Darwins, Nietzsches og Freuds nye menneskebilete, det moderne gjennombrotet i den skandinaviske litteraturen og nye, ikkje-naturalistiske straumar i målarkunsten. Blant anna. Og Andersen vil ha det meste med.

Brotstykke

Slik blir brotstykke av Amalie Skrams liv, brev og forfattarskap blanda med biografiske og litterære utdrag og parafrasar frå ei rekkje andre samtidige forfattarar og kunstnarar av ulike kaliber, dei fleste definerte som bohemar, til dømes Victoria Benedictsson, Georg Brandes, Sigmund Freud, Arne Garborg, Paul Gauguin, Henrik Ibsen, Drude Krog Janson, Hans Jæger, Oda Krohg, Edvard Munch, Friedrich Nietzsche, Knut Pedersen (Hamsun), August Strindberg og Henri de Toulouse-Lautrec. Tanken er å bruke Amalie Skram «som prisme for å få øye på en hel tidsånd» ved å nærme seg henne frå fleire kantar. Andersen har vilja skrive ein slags «virvel der de samme personene og hendelsene dukker opp igjen på ulike vis, slik de har en tendens til å gjøre det i livet», seier ho innleiingsvis. Slik skal Amalie Skram trø fram for lesarane. Likevel følgjer hovudkapitla ein slags overordna kronologi, med «Slekt», «Kjærlighet», «Galskap» og «Død» etter det innleiande «Frihet».

Resultatet er blitt ei bok som det er vanskeleg å plassere som biografi, om ein skal sjå til gjengs praksis for sjangeren. «Liv og tid» er rett nok den kanskje vanlegaste biografitypen, men forfattarane vil då gjerne freiste å argumentere for visse samband mellom rørsler og tilhøve i tida og den biograferte personen. Her er metoden – som undertittelen seier – ein collage, inspirert av målarkunsten. I collagen blir ulike bilete og tekstar klistra opp ved sida av kvarandre på eit lerret, medan det blir overlate til ho eller han som ser det, å finne meining i det. Slik fungerer denne boka òg: Lesaren får lita hjelp.

Irrelevant

Mykje verkar irrelevant for Amalie Skrams biografi, sjølv om det kan vere interessant å lese om Paul Gauguins kjærleiksliv på Tahiti, det kompliserte erotiske tilhøvet mellom Oda Krogh, Christian Krohg og Hans Jæger, eller Vincent van Goghs og Victoria Benedictssons sjølvmord. Mange av desse personane var heilt perifere i livet til Amalie Skram. Og noko – til dømes stoffet om Freud – blir for elementært. Det verkar òg som om Andersen sjølv er usikker på denne metoden, når ho i føreordet (brev til lesarane) foreslår at dei gjerne må lese litt her og der. «Noen ganger vil en rett og slett ha litt fortelling.» Men dermed går vel prismebiletet i oppløysing?

Det er meir som er problematisk her. Andersen seier at ho ikkje har skrive fiksjon, ettersom ho heile tida støttar seg på kjelder, noko òg den omfattande litteraturlista viser. Derimot har ho skrive ein litterær biografi, og dermed blir det hennar eige særmerkte litterære språk lesaren møter i parafrasar av tekstar skrivne av andre. Det kan vere medrivande, for ho skriv godt. Men dermed verkar det òg som ho annekterer ikkje berre delar av Amalie Skrams tekstar, men stykke frå biografiar andre har skrive, heilt ned i detaljar, til dømes Inger Alver Gløersens skildring av besøk hos farmora Lovise Alver, Amalies mor, frå Min faster Amalie Skram (1965).

Det er godt mogleg at lesarar som ikkje kjenner til Amalie Skram i særleg grad, finn både at boka gir dei nyttig innsikt i livet og forfattarskapet hennar, og at dei får lyst til å lese bøkene hennar. Andre vil få meir forstand av dei fine biografiane som Liv Køltzow og Janet Garton har skrive, av utgåvene av Amalie Skrams brev, redigert av Janet Garton, og – sjølvsagt – av Amalie Skrams eigne verk.

Jorunn Hareide

Jorunn Hareide er professor emeritus og fast bokmeldar i Dag og Tid.