Dokumentar

Regi: Øystein Mamen

Straff

Med: innsette ved Halden fengsel + vaktarar og prestar
Kinofilm

Som eit rehabiliteringstiltak vert ein del av Halden høgsikringsfengsel omgjord til kloster i tre veker. Her skal Bjørn, John, Christian og Hasan prøva seg på stille soning og kanskje forsoning, til og med. Som ein samlande kjerne står fengselsprest Marit og kollegaene hennar.

Fengslande

Opningsscena kunne ikkje vore meir symbolsk. Den grå betongen i fengselsporten ser om mogleg endå meir grå ut når han er filma i svart-kvitt. Han ser samtidig ut som eit kunstverk, med sine sjatteringar, nyansar og skjoldar. Overført til menneske som har gjort alvorlege brotsverk, er det eit godt, om ikkje slåande originalt bilete.

Og originalitet er kanskje ikkje det som slår meg fyrst og fremst med Straff. Eit kamera som følgjer kriminelle på søk etter meining og innsikt, kjennest unekteleg som noko ein har sett før. På ein måte er det ganske dristig å gje seg i kast med eit slikt prosjekt nettopp fordi ein tenkjer at det er gjort før, men når du er ein sånn kameramagikar som Øystein Mamen, kvifor ikkje ta utfordringa?

Objektivt

Filmfotograf Mamen har halde på bak kamera sidan 2004. Som regissør har han gjort mindre, men alt i 2006 vann han pris for beste kortfilm. Og prisar har det vorte fleire av, mellom anna Amanda for Barn (2020) av Dag Johan Haugerud. Den siste kinofilmen er mykje omtalte Elskling (2024) av Lilja Ingolfsdottir.

Eg tippar både den og Straff kan koma til å gje Mamen fleire prisar. For det er prisverdig kva han har fått ut av både objekta sine og subjekta sine i denne fyrste langfilmen. Nokre av tankane dei innsette deler, er verde å tenkja lenge over. Kor lang tid må det gå før ein torer å be om tilgjeving? Er tilgjeving eigentleg berre eit billeg triks? Og er det Liv Ullmann som spelar fengselsprest Marit?!

Sjå i nåde

Straff er delt opp i fire bolkar: kjærleik, vondskap, nåde og håp. Desse bolkane er langt mindre kjensleladde enn dei kan høyrast ut som. For det meste er det nøkterne tankar John, Bjørn, Christian og Hasan kjem med – så nøkterne som dei kan bli når ein som Hasan sit inne i årevis. Når han endeleg får ein skarve permisjonsdag, så saknar han cella.

Soningsskada, meiner eg han eine kalla det. Det gudelege aspektet ved retreaten kunne skurra meir, men fordi både fengselsprest Marit og kollegaen er så varme, jordnære og fine, blir det vanskeleg å angripa misjoneringa, som det jo på mange måtar er.

Men for all del, heller frelst enn kriminell – og det er håp som er kjernen i terapien som retreaten står for, meir enn ein kristen Gud. Nettopp håpet er det som rører meg sånn. Det kjem ikkje av enkle filmgrep, tvert imot er det sensitivt og ukynisk klipt (av dyktige Hilde Bjørnstad), utan å falla for freistinga til å trykka på alle knappar. Kamera er tett på, utan å verka invaderande. Misjonen er i alle fall oppnådd med tanke på å gje dei fire innsette sjatteringar og nyansar, sjølv om skjoldane framleis visest.

Brit Aksnes

Brit Aksnes er skribent, program­skapar, kulturarbeidar og fast filmmeldar i Dag og Tid.