Hemmelege heltar
Historia om nettverket for abortar i Chicago for femti år sidan er lærerik og deprimerande aktuell.
Dokumentarfilmen om The Janes inneheld arkivfoto som gjev eit godt tidsbilete.
Foto: HBO MAX
Dokumentar
Regi: Tia Lessin og Emma Pildes
The Janes
Med: Heather Booth, Laura Kaplan, Marie Leaner
Film på HBO Max
The Janes er historia om eit kriminelt nettverk som dreiv organiserte lovbrot i stor skala i Chicago frå 1969 til 1973. Elleve tusen lovbrot. Eller, som ei av «the Janes» seier, dei var vanlege kvinner som berga livet til kvinner. Slikt likte ikkje styresmaktene.
Systemet
I helsevesenet møtte kvinner ein mur av mannlege legar. Kvinner hadde skrint med rettar. Gjengen som blei Jane-kollektivet, utførte trygge, ulovlege abortar utan legeutdanning. Geriljaverksemda kravde at dei bytte hus flittig, at dei kunne setje opp ein ny operasjonsarena på eit kvarter og så forsvinne på fem minutt. Dei var imponerande. Dramatikken gjev eit snev av krim.
I forma er The Janes ein ordinær fjernsynsdokumentar med snakkande hovud, arkivbilete og dramatisk musikk. Innanfor dei rammene er filmen solid. I tillegg til sentrale aktørar i rørsla som mimrar ope og ærleg, har regissørane Tia Lessin og Emma Pildes fått med ein kar som lenge gjorde operasjonane for dei. Han gjorde det for pengane, men i motsetnad til mange andre nytta han ikkje høvet til overgrep.
Tida
Intervjuet med ein politimann som motvillig var med då dei gjekk til aksjon mot gruppa og fengsla dei, er også eit interessant perspektiv. Gamle bilete av dei som fører ordet, gjev idear om korleis dei var, og dei mange arkivopptaka frå tida bidreg til tidsbiletet.
Filmen syner korleis USA var prega av politivald mot borgarrettskamp og rørsla mot krigen i Vietnam. Båe var ekstremt mannsdominerte. The Janes er nyansert på ulikskap i kvar kamp. Klasse er avgjerande i abortspørsmål.
Då lovene opna for abort i New York, blei skilnaden på kvite universitetsfolk og fattige av ymse fargar større. I 1973 slo høgsterett fast retten til abort nasjonalt. Kvinnene kunne vie livet til anna.
The Janes er ein interessant historietime. Helst skulle han ha vore mykje, mykje mindre dagsaktuell. Kvinner døyr framleis fordi dei er kvinner. Abortlovene er bestialske i mange land, og i USA er det omkamp. Difor bør folk sjå denne dokumentarfilmen.
Håkon Tveit
Håkon Tveit er lektor i latinamerikansk kultur og historie ved Universitetet i Bergen og fast filmmeldar i Dag og Tid.
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
Dokumentar
Regi: Tia Lessin og Emma Pildes
The Janes
Med: Heather Booth, Laura Kaplan, Marie Leaner
Film på HBO Max
The Janes er historia om eit kriminelt nettverk som dreiv organiserte lovbrot i stor skala i Chicago frå 1969 til 1973. Elleve tusen lovbrot. Eller, som ei av «the Janes» seier, dei var vanlege kvinner som berga livet til kvinner. Slikt likte ikkje styresmaktene.
Systemet
I helsevesenet møtte kvinner ein mur av mannlege legar. Kvinner hadde skrint med rettar. Gjengen som blei Jane-kollektivet, utførte trygge, ulovlege abortar utan legeutdanning. Geriljaverksemda kravde at dei bytte hus flittig, at dei kunne setje opp ein ny operasjonsarena på eit kvarter og så forsvinne på fem minutt. Dei var imponerande. Dramatikken gjev eit snev av krim.
I forma er The Janes ein ordinær fjernsynsdokumentar med snakkande hovud, arkivbilete og dramatisk musikk. Innanfor dei rammene er filmen solid. I tillegg til sentrale aktørar i rørsla som mimrar ope og ærleg, har regissørane Tia Lessin og Emma Pildes fått med ein kar som lenge gjorde operasjonane for dei. Han gjorde det for pengane, men i motsetnad til mange andre nytta han ikkje høvet til overgrep.
Tida
Intervjuet med ein politimann som motvillig var med då dei gjekk til aksjon mot gruppa og fengsla dei, er også eit interessant perspektiv. Gamle bilete av dei som fører ordet, gjev idear om korleis dei var, og dei mange arkivopptaka frå tida bidreg til tidsbiletet.
Filmen syner korleis USA var prega av politivald mot borgarrettskamp og rørsla mot krigen i Vietnam. Båe var ekstremt mannsdominerte. The Janes er nyansert på ulikskap i kvar kamp. Klasse er avgjerande i abortspørsmål.
Då lovene opna for abort i New York, blei skilnaden på kvite universitetsfolk og fattige av ymse fargar større. I 1973 slo høgsterett fast retten til abort nasjonalt. Kvinnene kunne vie livet til anna.
The Janes er ein interessant historietime. Helst skulle han ha vore mykje, mykje mindre dagsaktuell. Kvinner døyr framleis fordi dei er kvinner. Abortlovene er bestialske i mange land, og i USA er det omkamp. Difor bør folk sjå denne dokumentarfilmen.
Håkon Tveit
Håkon Tveit er lektor i latinamerikansk kultur og historie ved Universitetet i Bergen og fast filmmeldar i Dag og Tid.
The Janes er ein interessant historietime.
Håkon Tveit
Fleire artiklar
Familien Nerdrum ved garden i Stavern.
Foto: Agnete Brun / NRK
Ikkje alt er politikk
Politiseringa av Nerdrum-familien er påfallande i lys av kor upolitisk Nerdrum eigentleg er.
Torje Hommedal Knausgård tek mastergrad i fransk ved Universitetet i Oslo. Lea Marie Krona gjer det same i tysk. Dei har få å sitje i kollokviegruppe med.
Foto: Sigurd Arnekleiv Bækkelund
Framandspråka forsvinn
Tilgangen på framandspråk er større enn nokon gong. Likevel er det stadig færre som vil studere dei.
Teikning: May Linn Clement
Forgard i nord
Kan USA kome til å ta over Grønland med makt?
Rune Slagstad på veg inn til Finansdepartementet i november i fjor.
Foto: Dag og Tid
Fylgjene av konkurransestaten
Rune Slagstad syner korleis venstresida lenge har gløymt røtene og prinsippa sine. Der andre held seg til vande spor, gjenetablerer han vona om at vi kan finne ut av kva som er viktigast å diskutere.
Jean-Marie Le Pen døydde 7. januar, 96 år gamal.
Foto: Stephane Mahe / Reuters / NTB
Ein politisk krigar har falle
Jean-Marie Le Pen (1928–2025) vart ein nybrotsmann for all høgrepopulisme i dag.
Papiravisa