Forteljingar

Bruno Schulz:

Kanelbutikkane og andre forteljingar

Omsett av Julia Wiedlocha
Skald Forlag

Av polsk modernistisk prosa er eg mest kjend med Witold Gombrowicz, og eg har vel tenk at han var eit særsyn med sin frodige stil, i grannelaget til surrealismen, men der lyt eg tru om att, for Bruno Schulz (1892–1942) er minst like så fantasifull, ordhag og merkverdig, slik den nye boka i klassikarserien til Skald Forlag, Kanelbutikkane og andre forteljingar, presenterer han. Boka inneheld også eit bonusspor, ei nyleg oppdaga novelle som Schulz skreiv under pseudonym i 1922.

Problematisk

Sjangernemninga forteljingar er problematisk av to årsaker, nemleg at Schulz ikkje skriv særleg forteljande, og at tekstane høyrer så tett til det same universet at ein like gjerne kan kalla boka ein modernistisk roman, men under lesinga tenkjer ein ikkje mykje på sjangeren, ein har nok med å få med seg det som vert skildra.

I mange av tekstane er det far til eg-personen, Jakob, som er den sentrale. Men denne fader Jakob er sjeldan særleg faderleg, men ofte farleg for seg sjølv, i eit uoversiktleg, stort husvære i ein like uoversiktleg by, der forfallet er tydeleg, det meste er innvikla, og alt er underleg. Jakob går nær sagt i oppløysing ved fleire høve, etter at ulike fascinasjonar tek overhand. Ei stund var det ruging av eksotiske fugleegg, like gjerne kondor som påfugl, der han sjølv vart til ein slags fugl, og seinare, om det då finst ein kronologi i verket, var det kakerlakkar som vart objekt for intens interesse, slik at han vart til ein kakerlakk, men denne metamorfosen var ikkje som for Gregor Samsa hjå Kafka, men eit resultat av ein lang prosess.

Mørke løyndomar

Huset der Jakob og mange andre bur, er også ei verksemd, konfeksjonshandel med dalstrok av mørke løyndomar innafor, ein stoffbutikk med attrå attåt, der systovegrisar drøymer seg bort i hampen og halmen og sjølve er i eit febersyn projisert på papiret av forfattaren, ein kvervelstorm av støv og støy, av lått og lyte, medan tida kakerlakkar og lir til alle kantar.

Tittelnovella er typisk for heile boka. Der skal forteljaren, som då er ein ung gut, springa heim att etter lommeboka til faren, då mora har fått lokka familien med på teater. Denne heimturen skulle vera ei overkomeleg oppgåve, men guten går seg vill, han rotar seg inn på stader der han ikkje har noko å gjera, og snart melder lysta til å vitja kanelbutikkane seg. Guten kallar dei det på grunn av det brune brystpanelet til desse butikkane, som er døgnopne. Der inne er varesortimentet av det eksotiske slaget, just som fuglane faren ruga ut, og sanneleg finn ein slike fuglar der også. Men guten kjem ikkje dit, han rotar og tullar seg vidare, og ærendet han var ute i vert gløymd.

Her, som i andre tekstar, er det lite som står fast, ein hest kan krympa til ein liten figur på ein augneblink, slik ei illsint tante vert til oske av ilske, eller Jakob kverv i den eine dilla etter den andre, slik sonen ser han og røyner han, men nokre få gonger ser det ut til å komma eit korrektiv frå den røynlege verda, slik at lesaren forstår at det som kjem til syne, spring ut or ein livleg barnefantasi i eit potpurri av assosiasjonar, ein polsk ordsyklon som er både imponerande, original, fascinerande og inspirerande.

Og omsetjinga, til feiande friskt nynorsk, av Julia Wiedlocha, er kort og godt strålande.

Odd W. Surén

Odd W. Surén er forfattar og fast bokmeldar i Dag og Tid