Kunstbok

Narve Lid:

I fotspora til
Jacob Gløersen

Lid forlag

Nasjonalgalleriet er no stengt, og det vert tømt for kunst. Men framleis skal huset tilhøyra Nasjonalmuseet og brukast til kunst, men ingen veit på kva vis. Men eg veit kva eg og mange andre, særleg turistar, ville likt: At det vert brukt som utstillingsstad for norsk biletkunst frå før og litt etter den perioden som vert kalla gullalderen (1880–1900), den kunsten det vart bygt for å husa.

Når eg vitjar hovudstader, er det eg vil sjå i nasjonalgalleria nettopp korleis den nasjonale kunsten har spegla og prega land og folk opp gjennom historia. Difor er ønsket mitt dødfødt: Då ville den gamle bygningen utkonkurrert det nye parkeringshusliknande Nasjonalmuseet på Vestbanen.

Naturalisme

Ein målar som ville fått plass saman med gullaldermålarane, er Jacob Gløersen (1852–1912). Han er i dag ikkje like kjend som andre frå den tida med liknande stil og program: Harriet Backer, Kitty Kielland, Eilif Petersen, Christian Skredsvig, Theodor Kittelsen, Gerhard Munthe og Nils Bergslien. Desse dyrka nasjonal naturalisme i meir eller mindre opposisjon til dei tidlegare nasjonalromantiske Düsseldorf-målarane, som reiste kring i landet og laga skisser av romantiske utsyn, som dei så måla ferdig i ateliera sine, gjerne med ein karakteristisk brunfarge.

Norsk naturalisme i målarkunsten, på si side, skal visa vanlege menneske, helst bønder, i vanlege (arbeids)situasjonar, anten utanfor garden og i vanlege landskap, eller inne, gjerne på vanlege kjøken. Og for å få gjort dette truverdig skal bileta fullførast der og då.

Kitty Kielland, til dømes, var den første kvinna som sat ute og måla Jæren-landskapet. Gløersen, som fekk tradisjonell innandørsutdanning i München, skjøna like snøgt at det var utandørsmålar han skulle vera.

Kartlegging

No er det for første gong komen ei bok berre om Jakob Gløersen, skriven og laga av Narve Lid, som eigentleg er utdanna forstmann, men som har vorte interessert i Gløersen ettersom kunstnaren hadde mykje kontakt med slektningar av Lid. Strengt tatt er dette ikkje så mykje ei kunsthistorisk bok som ein biografi, som i hovudsak byggjer på brev skrivne av Gløersen, og som, slik det vert sagt i tittelen, kartlegg kor Gløersen reiste kring, særleg i Telemark og Buskerud.

Boka er flott illustrert med bilete av mange av målarstykka til Gløersen. Dessutan inneheld ho ei verdifull kartlegging av alle bileta hans, kva tid dei kom, og kva som hende med dei. Heile 336 slike er no katalogiserte, til glede for forskarar.

Velsedd

Gløersen debuterte på Haustutstillinga i 1882, og sidan hadde han bilete der nesten kvart år fram til han døydde (av blindtarmkomplikasjonar, berre 60 år) i 1912, alt i alt heile 91 bilete.

Han vert trygt anerkjend i denne perioden: Han får Statens reisestipend i 1892, er medlem og formann i De norske bildende kunstneres representative komité 1892–95, får medaljar på utstillingar i Paris og München og St. Olavs Orden i 1910 og er elles innkjøpt av mange galleri, i Nasjonalgalleriet med 14 målarstykke og 13 teikningar. Så kvifor er han då ikkje like kjend som dei andre gullalderkunstnarane?

Lids bok gjev bakgrunn for svar på dette: Éin ting er at etter Gløersens død vert naturalismen gamaldags ettersom modernisme i ulike variantar slår igjennom i Noreg. Men mange av gullaldermålarane held seg populære og er det framleis.

Om ein ser til Blomquist, finn ein at eit bilete av Gløersen som er prisa til 45.000 kroner, kostar 200.000 når tilsvarande er laga av Werenskiold, Munthe eller Skredsvig.

Ein skilnad på desse og Gløersen, slik Lid framstiller det, er at Gløersen som person hadde dårlege evner til å byggja nettverk. Han levde det meste av livet utan fast bustad og var i overkant tru mot det naturalistiske programmet sitt om å reisa kring i landet, overnattande på gardar og skysstasjonar. Andre gullaldermålarar klumpa seg saman på Fiskum og Lysaker og promoverte seg i fellesskap.

Gløersen var ven med mange av dei, særleg Werenskiold, men var samstundes ambivalent til sosialt samvær. Han treivst best ute på landet, på gardar eller einsam ute i skogen på jakt og fiske, med staffeli, men lengta samstundes attende til byen.

Motiva

Ei anna forklåring er sjølvsagt biletmotiva. Ikkje det at Gløersen var ein dårleg målar eller teiknar. Tvert om. Men han fann ikkje så ofte motiv som kunne verte ståande som ikoniske bilete, slike som bondegravferda laga av Werenskiold eller alle dei kvitbrune kyrne til Skredsvig, eller Hertevigs skyer, Balkes «Stetinden», Sohlbergs «Rondane», eller birkebeinarane til Bergslien.

Den kompositoriske strukturen eller fargebruken er heller ikkje så slåande som hos dei andre samtidsmålarane. Dette var noko Gløersen sjølv klaga over: At han ikkje klarte å laga eitt storslagent bilete. Ikkje så rart: Austlandsnaturen med granskogar og åsar er ikkje storslagen, men roleg og brei.

Likevel var det noko Gløersen fekk til betre enn alle andre: Han var ein tøffing som kunne måla ute om vinteren, sjølv når det bles som verst. Resultatet vart nokre slåande snøbilete. Særleg desse bileta ville fylla ut biletet av Noreg gullaldermålarane ville laga, og passa flott saman med ku- og fjellbilete, dersom Nasjonalgalleriet fekk stilla dei ut.

Arild Pedersen

Arild Pedersen er professor emeritus ved Universitetet i Oslo og fast skribent i
Dag og Tid.