Utstilling

Norske Billedkunstnere (NBK):

Haustutstillinga 2023

Statens 136. kunstutstilling
Kunstnernes Hus 9. september­–15. oktober 2023

Årets haustutstilling er nummer 136 i rekkja. I oppstarten var utstillinga ein protest mot eit fastgrodd kunstmiljø der embetsmenn hadde rolla som smaksdommarar med sterk kontroll over Christiania Kunstforenings utstillings- og innkjøpspolitikk.

Med blant andre Christian Krohg i spissen slo fleire kunstnarar seg saman, boikotta kunstforeininga og etablerte haustutstillinga, sterkt inspirert av liknande opprør mot Salongen i Paris. Målet var å skape rom for nye, forfriskande og kanskje sjokkerande tendensar innan samtidskunst. 

Sårt eller stas

Juryen, med det nokså pompøse namnet Den Nasjonale Jury, består av ulike kunstnarar som blir valde inn for to år. Heile 2700 verk blei søkte inn i år, og juryen landa til slutt på 68 kunstnarar og kunstnargrupper. Dette er relativt få, men tanken var å gi den enkelte kunstnaren meir plass.

Kriteria for å delta er at ein bur i Noreg, at ein er norsk og busett i utlandet, eller at ein har ei anna tilknyting til Noreg. Dette er også ei salsutstilling. Det er ingen krav til utdanning eller medlemskap i ein kunstnarorganisasjon. Sånn sett har alle ein sjanse. Søknadene er anonyme, men samstundes vil mange verk vere relativt lette å spore til opphavspersonen. Kvart år blir dei refuserte oppgitte og peikar gjerne på at no er ikkje haustutstillinga relevant lenger. Å bli refusert eller invitert av ein jury med kunstnarar gjer nok dette ekstra sårt eller ekstra stas. 

Arkitekturen til Kunstnernes Hus legg opp til forventningar. Bygningen ligg litt tilbaketrekt frå vegen, og ei brei trapp tek meg opp til første platå, som strekkjer seg langs heile frontveggen. Her sit enno folk ved kaféborda ein september ettermiddag, passeleg skjult bak slyngplantar og i ly for regnet under eit takutspring med varmelampar. Den gigantiske midtstilte steintrappa i foajeen toppar det heile når det gjeld å byggje spenning. Oppglødde folk er på veg ned, og mine eigne forventningar stig. 

Sjølve tidsånda

Materiala vekslar frå rosa skumgummi, granbar, stoffremser og naturfarga ulltråd, via installasjonar med metall, tre, vatn og brusboksar, til keramikk, foto og måleri.

Odd Nerdrum er attende med oljemåleriet «Redemption», der stemninga er som eit frampeik på resten av utstillinga. Noko er stilleståande, forvirrande, audt, vondt og håplaust, men me veit ikkje kva. Nerdrum har lenge måla desse postapokalyptiske scenene, og han har mange gonger opplevd å bli refusert. I år ser det ut til at han treffer sjølve tidsånda. Det golde landskapet byggjer opp om fortvilinga til to nakne menn, halvvegs vende ut mot oss, men andleta blir litt kokette, noko som bremsar innleving og medkjensle. Det er som om dei sjølv ikkje heilt trur på eigen angst. 

Irene Nordlis skulptur «Vessel» er ved første augekast vakker og harmonisk, men sparkar etter kvart bra frå seg med sine samansmelta, nesten skjulte kvinnekroppar utan hovud og armar. Kombinert med tittelen blir det eit kaldt gufs frå fortida, der den objektiviserte kvinnekroppen er til pynt på den eine sida og ei form for behaldar som kan bere fram barn, på den andre.

Den levande kvinnekroppen med eigne ønske, vilje og grenser blei relativt seint framstilt i kunsten, av til dømes Gentileschi på 1600-talet. I måleriet «Susanna og dei eldre» vektla ho overgrepet hovudpersonen blei utsett for, i staden for å framstille Susanna som ei freistarinne, som så mange har gjort før, stikk i strid med den opphavlege forteljinga. Måleriet til Gentileschi blir omtalt i den opne slutten på utstillingsheftet til Haustutstillinga 2023. Sjølve temaet er framleis høgaktuelt, og kunstnarens rolle og ansvar som historieforteljar blir vektlagt. 

Eit anna verk med fleire lag er Arne Vegar Pedersens fotoserie «Summen av alle laster er konstant». Her er svært sterke tekstar som følgjer fotografia. Det er ikkje gitt at tekst løftar eit kunstverk, men her er kombinasjonen gripande og inderleg. Eit døme er fotografiet av bedehusveggen, følgd av teksten om bestemora som er død. Ein forventar ikkje konklusjonen som kjem vidare – no kan ho ikkje lenger plage mora.

Eg blir ståande og leite etter fleire foto, for det er meir tekst enn det som passar til bileta. Forklaringa ligg i QR-koden. Kunstnaren lever ikkje lenger, og dette er restane etter eit fotoprosjekt frå 2014. Det er desse fotografia som er i god nok stand til at dei kan bli stilte ut. Tomromma står som ei påminning om det som blir borte, bit for bit, av forteljingane og erfaringane til eit menneske. Verket treffer knallhardt, utan banale, sterke verkemiddel. Om du har tid.

Umoglege val

I eit mindre rom, midt mellom dei to salane, ligg svære, tunge tømmerstokkar med same form som føtene til ein tyggjeleikesjiraff. Sagflisene under, eit par pallar og ei kran gir inntrykk av at stokkane er tilhogde der inne. Dette er Anna Ihles installasjon «Pauser av spytt og melk, kropper av vann». Temaet sirklar rundt den vanskelege balansegangen mellom å ha ansvar for barn og samstundes å leve som kunstnar. Den 8. september fekk Ihle Høstutstillingsprisen 2023 på 200.000 kroner. Prisen har dei siste 20 åra blitt delt ut til kunstnaren bak det verket juryen til Bildende Kunstneres Hjelpefond vurderer som årets viktigaste. Ei anerkjenning som heng høgt, og som me kan håpe fører til meir debatt rundt utfordrande levevilkår for mange kunstnarar, og det at kvinnelege kunstnarar utruleg nok framleis kan bli rådde til å velje mellom å bli kunstnar og å bli mor.

Stortromme utan lyd

Installasjonen til Mattias Härenstam «Dagene er kortere nå, men jeg skal ikke la mørket ta meg» har ikkje berre fått ein sentral plass midt på golvet. Her er det også spandert mange meter kvit vegg i bakkant for å gi rom og ro, noko som er få forunnt i denne samanhengen.

Ein svart dyreskrott i tre heng frå beina i eit stort sirkelforma stativ. Vidare heng det ulike objekt i kjetting, som ei treklubbe med eit påklistra ark med hovudet til Berlusconi, og noko som liknar på kroppsdelar frå ein drake. Både objekta, materiala og måten dei er hengde opp på, minner om jakt og rituelle objekt ein assosierer med ulike urfolk. Her er ein miks av fantasy og politisk engasjement, toppa med ein dose kulturell appropriering. Handverket er godt, og materiala interessante, men for min del blir dette eit av verka som slår på stortromma utan at det kjem lyd.

Her og i Simon Wågsholms verk «Residue» opplever eg ei omfamning av det framande og det dystopiske som er akkurat så teatralsk som berre privilegerte vestlege innbyggjarar kan få til, på trygg avstand frå utfordringane dei blir skremde av. 

Ingen fulltreffar 

Årets haustutstilling er ingen fulltreffar. Ein del er svært bra, men heilskapen er langt under middels, og unødvendig sydd saman av ein slags temafarge. Både soklar og nokre av veggene går i brunt, faktisk også påfallande mange av kunstverka.

Dette er ei utstilling med mange ulike kunstnarar, og ein forventar ikkje at alt skal henge saman. La det no berre sprike i ulike retningar. Dynamikken i det kaotiske og overfylte mangfaldet er noko av særpreget og styrken til Haustutstillinga. Det er dette eg gler meg til. Eg vil valse rundt mellom fargane, materiala og stemningane og alt dei ulike kunstnarane vil seie. Både dei som ropar, og dei som, i alle fall tilsynelatande, ikkje har tilskodarane i tankane, men som roterer i si eiga verd, som me trass alt får litt innblikk i.

Til saman får eg ei kjensle av at juryen har vore for samstemt, og for kontrollert i prosessen med å velje verk. Det finst ei kraft i kunst som berre slepper glimtvis til i årets haustutstilling. Fleire viktige spørsmål blir stilte, men eg lurer også på kvar grensa går mellom det å engasjere seg i urett som rammar andre, og det å nytte andre sine vanskar som estetisk verkemiddel. Mykje handlar om truverd – og mangel på truverd.

Akkurat passeleg 

Det heile blir ei litt for korrekt oppvisning i kva som er passeleg aktuelt, provoserande og innanfor akkurat no, i dette litle landet. Ei dropseske med drops i ulike fargar, men nesten same smak – litt samfunnskritisk, litt dystopisk, med innslag av problematikk rundt kjønns­identitet og kulturell tilknyting.

Alt er viktig, men vektinga blir for utstudert, som om ein har haka av på ei sjekkliste. Nedst i trappa gler eg meg alt til neste haustutstilling, for då startar alt på ny for den mest besøkte utstillinga me har i Noreg. 

 Mona Louise Mørk