Kunst

Retrospektiv utstilling:

HÅKON BLEKEN –
DO NOT GO GENTLE

Henie Onstad Kunstsenter 9.
november 2018 – 24. februar 2019

Trondheim kunstmuseum 23. mars – 1. september 2019

Henie Onstad Kunstsenter har lenge vore i ei flytsone med utstillingar der kvalitet og popularitet fell saman. Og dette kjem ikkje av at kunstsenteret lenge har vore utan konkurranse i Oslo-området, med stengt Museum for samtidskunst og Astrup Fearnley oppteken av merkelege påfunn. For ei stund sidan hadde Henie Onstad ei vellukka Astrup-utstilling, og for ikkje lenge sidan ei like vellukka Weidemann-utstilling. Og no er det nyss opna ei stor retrospektiv utstilling av måleria til Håkon Bleken, i samband med at han til neste år vert 90 år. Det vert nok ein ny publikumssuksess.

Liknar Picasso

Ikkje at Bleken manglar merksemd og anerkjenning. Etter at han nokså seint, i 1971, 42 år gamal, for alvor slo igjennom med nyskapande kolteikningar, ein serie kalla «Fragmenter av et diktatur», har han vore mykje feira og gjeve ordenar og mange utsmykkingsoppdrag. Det er kome ei mengd bøker om og med han. Heimesida hans ramsar opp 20 utsmykkingar, mange av dei store og i nasjonale bygningar, og 47 utstillingar over heile landet. Dessutan nokre få i utlandet. Men det siste trur eg han kan ta med ro: Før eller seinare vil òg andre land oppdaga han, slik Balke og Astrup i nyare tid har vorte gjenoppdaga i Storbritannia. Kvalitet vinn (heilt) til slutt. Foreløpig har han til og med vorte profet i sin eigen heimby, Trondhjem (som han seier), noko som ikkje hindrar, men snarare hjelper han til å svinga pisk over dei lokale politikarane og deira manglande forstand på kultur og miljø.

Som snart 90-åring liknar Bleken på eit av førebileta sine, Picasso, med å vera like produktiv i dag som tidlegare. Picasso var eit førebilete av di han vidareutvikla forma til Cézanne, (medan Matisse vidareutvikla fargane).

Det fine med denne utstillinga er at vi kan oppleve så mykje som 70 års kunstutvikling, ikkje berre hos Bleken sjølv, men i kunsthistoria. For Bleken har ikkje arbeidd i isolasjon, men med opne auge for nye impulsar, slik at han aldri har funne seg sjølv. Ingen god målar må slutta å leita etter seg sjølv. I dag seier han at han er ein post-postmodernist. Kva vert det neste?

Kronologisk og tematisk

Utstillinga på Henie Onstad er ordna kronologisk og tematisk. Som elev ved Kunstakademiet i Oslo vart Jean Heiberg læraren hans, noko som var ei ulukke, ifølgje Bleken sjølv. Det fekk han til å hamna i ei noko anemisk blindgate, noko 50-tals bileta vitnar om. Men frå 60-talet frigjer han seg gjennom ei nærast kubistisk organisering av biletflata der abstraksjon nesten heilt bryt med figurasjon. Eit høgdepunkt her er «Figurer rundt et bord».

Men frå 70-talet lar han røyndom invadere bileta sine, mellom anna ved å klistra avisutklipp på lerretet og måla over dei. Dessutan lar han litteratur blanda seg inn, både i illustrasjonar til bøker og i tolkingar av litterære verk, til dømes Doktor Faustus av Thomas Mann.

Av 70-talsbileta er det særleg portretta av foreldra, aldring og død, som gjer inntrykk. Noko han kjem attende til på 90-talet ettersom han byrja måla eiga aldring. Her er han tydeleg inspirert av den engelske målaren Francis Bacon. Han har òg undervegs vore inspirert av heftig ny-ekspresjonisme. Utover 2000-talet har han endeleg sleppt laus koloristen i seg. Plutseleg er det Matisse, og ikkje berre Picasso, som viser veg ut frå Cézanne, også for Bleken.

Innhald

Nokre av dei store bileta kan minna om Arne Ekeland, ein målar Bleken ope beundrar, og – som han seier – ikkje av di han er kommunist, men av di han er ein så god målar. Men skal eg koma med innvendingar, er det mogeleg å retta same kritikk mot nokre av Blekens bilete som av dei til Ekeland. Dei vil båe laga store lerret der mange element vert stilte opp ved sida av kvarandre. Men ofte er den formale komposisjonen så slåande at innhaldet likevel forsvinn. Til og med høgrefolk elskar Ekeland. Vi merkar det når vi kjem inn i utstillingssalane: at Blekens bilete er ein fest for auga, før vi finn ut kva dei skal handla om.

Dette vert mest problematisk når det gjeld serien med bileta som skal spegla 22. juli-hendinga, der Bleken refererer til Arnold Böcklins hovudverk «Dødens øy». Utan tittelen er det vanskeleg å finne attende til referansen. Det same gjeld dei 13 korsvegbileta som har vore brukte i ei katolsk kyrkje: Det er ikkje heilt lett å sjå innhaldet, samstundes som dei uansett er usedvanleg dekorative. Men kan hende er dei meint å skulle bremsa oss inn i langsam meditasjon?

Størst inntrykk gjer dei seks portretta av venen hans, den demente komponisten Arne Nordheim på sjukeheimen, i gradvis åndeleg oppløysing. Her er form og innhald heilt smelta saman. Eller i ferd med å oppløysast saman.

Til utstillinga er det laga ein flott katalog i kaffibordbokformat, med særs god biletkvalitet. Han vert innleia med at kunstnaren Lotte Konow Lund intervjuar eller samtalar med Bleken. Medan Øivind Storm Bjerke har skrive ein god og forståeleg fagartikkel som både gjev oversyn og forstand.

Forresten brukar den taleføre Bleken ikkje berre litteratur andre har skrive. Han har òg gjeve ut fleire bøker med eigne aforismar knytte til eigne bilete. Her er ein slik aforisme som passar for ein snart 90 år gamal målar: «Det nifse med livet er at dess lenger jeg lever, dess mindre selvtillit får jeg. Det skal bare et pust til før man knuses.»

Arild Pedersen

Arild Pedersen er professor emeritus ved Universitetet i Oslo og fast skribent i Dag og Tid.