CD

Bridge, Debussy, Janácek, Britten:

Cello Sonatas

Truls Mørk, cello; Håvard Gimse, klaver. Alpha 2022

Det er ein elegisk grunntone i musikken som to av Noregs fremste musikarar, Truls Mørk og Håvard Gimse, presenterer på sitt nye album Cello Sonatas. Her får me 1900-tals­musikk av to engelskmenn, ein franskmann og ein tsjekkar – høvesvis Frank Bridge, Benjamin Britten, Claude Debussy (1862–1918) og Leoš Janácek (1854–1928).

Historisk kan dei fire opusa delast inn i to bolkar. To er komponerte under fyrste verdskrigen, som reaksjon på frykta og meiningsløysa komponistane kjende på då. Dei to andre blei til før og etter krigen.

Bridge og Britten

For Bridge var «The Great War» ein cesur, både personleg og kunstnarleg. Før krigen hadde han komponert i den seinromantiske stilen, som det engelske publikummet elska. Etterpå vende han seg mot eit krassare, meir dissonerande ekspresjonistisk uttrykk – noko som kosta han publikummet.

Cellosonate i d-moll, H. 125, som blei til mellom 1913 og 1917, syner denne utviklinga. Fyrstesatsen er så svermande lyrisk som berre tiår med fred og framgang kan avla. Den ustanselege songen i celloen blir livfullt framført av Mørk, medan det klanglege bakteppet – eit yr av akkordtonar i klaveret – blir halde oppe med stor energi av Gimse. Andresatsen, som blei komponert under krigen, har mindre skjønnklang. I det snøgge midtpartiet «Scherzo» får musikarane til ein atmosfære av ank og otte som høver godt til det pianisten som urframførte verket skreiv om komponisten: at han «fortvila av meiningsløysa ved krigen vandra kvilelaust kring i Kensingtons gater nattetid, utan evne til å finna ro og søvn».

Bridge kjenner eg fyrst og fremst som Brittens lærar. Begge var dei pasifistar, og begge var dei prega av ein verdskrig – for Brittens del den andre verdskrigen, då han som kompromisslaus pasifist måtte tola beisk kritikk. Den store, femdelte Cellosonate i C-dur, op. 65, skreiv han til den russiske stjernecellisten Mstislav Rostropovitsj i 1961. Mørk og Gimse får godt fram spennvidda i kjensleuttrykk som Britten her presenterer. Særleg likar eg tolkinga av andresatsen Scherzo-Pizzicato, der samspelet slår gneistar.

Debussy og Janácek

Debussys fyrste reaksjon på krigsutbrotet var at han slutta å komponera. Men det varte ikkje lenge: «Det var feigskap å berre tenkja på det gruvsame», skreiv han seinare, han ville heller «skapa noko av den venleiken som fienden rasar mot». Den fyrste av seks instrumentalsonatar var Cellosonate i d-moll, L. 135, frå 1915, som han gav ut under namnet «Claude Debussy, musicien français».

Både her og i Janáceks stykke Pohádka («eventyr») – det eldste og einaste verket som ikkje ber tittelen «sonate», men vel kan kallast det – demonstrerer Mørk sin karakteristiske legatoteknikk.

Sjur Haga Bringeland

Sjur Haga Bringeland er musikar, musikkvitar og fast musikk­meldar i Dag og Tid.