Standard­innspelinga

Johan Daniel Berlin, Johan Heinrich Berlin:

Orkestermusikk

Alexandra Opsahl, zink; Norsk Barokkorkester; fiolin og leiing: Gottfried von der Goltz. Simax 2014

For ti år sidan gav Norsk Barokkorkester ut eit album med noko så uvanleg som trøndersk barokkmusikk. Albumet har ikkje stått urørt i platehylla mi sidan den tid, for ikkje berre er musikken og musiseringa framifrå. Livshistoria til komponisten er verkeleg «verd å skriva heim om», som engelskmennene plar seia.

Som dei fleste profesjonelle musikarar i Noreg på 1700-talet ætta Johan Daniel Berlin (1714–1787) frå det tyske kulturområdet. Han kom til verda i prøyssiske Memel i dagens Litauen og gjekk i lære hjå stadsmusikanten i København. I 1737 blei han kongeleg privilegert «stadsmusicus» i Trondheim, ei stilling som innebar monopol på alle offentlege og private musikkframføringar i byen og omlandet. Tre år seinare overtok han òg organistposten i Nidarosdomen, noko som i tillegg sikra han kontroll over all kyrkjemusikk.

Brannmeister

I dag er Berlin hugsa som forfattaren av Musicaliske Elementer frå 1744, den aller fyrste musikklæreboka utgjeven i Danmark-Noreg. Men denne ambisjonsrike og vitelystne mannen var meir enn musikar. Han var Trondheims «Ober-Brandmæster» og styrar for vassverket, og i Det Kongelige Norske Videnskabers Selskabs skriftserie publiserte han om alt frå eigne meteorologiske observasjonar til ei sjølvkonstruert treskjemaskin.

Som komponist står han mellom to epokar i musikkhistoria, nemleg seinbarokken og den førklassiske stilen som ein gjerne kallar «galant». Instrumenteringa av to verk på Norsk Barokkorkesters plate kan tena som døme.

Gammalt og nytt

Sinfonia a 5 i D-dur (spor 4–6) er i grunnen ein «moderne» solokonsert i tradisjonen etter venetianaren Vivaldi. Forvitneleg er valet av soloinstrumentet zinke, eit svakt bøygd blåseinstrument som blir gripe som ei blokkfløyte, men blåst som ein trompet. Zinken hadde si blømingstid i fyrste halvdel av 1600-talet, men på Berlins tid godt utpå 1700-talet var han gått fullstendig av moten i kunstmusikken. Å høyra dette arkaiske instrumentet – som her blir briljant traktert av Alexandra Opsahl – i så galant musikk, er like underleg som stiga inn i ein splitter ny Tesla og oppdaga ein integrert kassettspelar.

Den rake motsetninga byr Sinfonia a 8 (spor 7–9) på, som er fullt på høgd med si tid. Berlin nyttar her nemleg klarinett, eit heilt nytt instrument den gongen som sjølv ikkje store hofforkester i Tyskland og Austerrike hadde teke i bruk enno. I norsk samanheng er sinfoniaen ein milepåle, for dette er det fyrste dømet me har på klarinettbruk i orkestersamanheng her til lands.

Sjur Haga Bringeland

Sjur Haga Bringeland er musikar, musikkvitar og fast musikk­meldar i Dag og Tid.