10 CD-ar

Ymse komponistar:

Wanda Landowska plays Bach, Mozart, Händel, Scarlatti, Rameau

Wanda Landowska, cembalo, mfl. Profil 2022

Cembaloen har same form som vår tids flygel. Hovudskilnaden er at strengene ikkje blir slåtte på med hamrar, men klimpra på med små lêrtaggar eller fjører. Dette var det dominerande klaverinstrumentet i tre hundre år, fram til slutten av 1700-talet, då det måtte vika for hammarklaveret.

Fyrst på 1900-talet, då musikklivet byrja å interessera seg for å høyra den gamle musikken framført med fortidas middel, blei cembaloen atter relevant. Ein pioner her var Wanda Landowska, eit polsk vedunderbarn som flytta til Paris og i 1903 gav ein historisk debutkonsert som cembalist.

Merkeleg instrument

Landowska var ei superstjerne i samtida. Konsertturneane førte henne også til Noreg. Harald Sæverud, som i 1928 var musikkritikar i Aftenposten, skreiv om «denne fremragende kunstnerinne, som under konserten vakte opsikt med sitt merkelige instrument».

Instrumentet den unge bergensaren høyrde, var ein «Grand modèle de concert»-cembalo, den fyrste «moderne» cembaloen som Landowska hadde utvikla i samarbeid med klaverfabrikken Pleyel i Paris. På dette spelte ho fyrst og fremst 1700-talsmusikk, men også nye cembalokonsertar som spanjolen Manuel de Falla og franske Francis Poulenc komponerte til henne i 1920-åra.

Ein slik Pleyel-cembalo er det me får høyra på den nye plateboksen med ti CD-ar, som inneheld ei mengd historisk interessante Landowska-innspelingar. Det meste er rein solomusikk, mellom anna heile J.S. Bachs ‘Wohltemperiertes Klavier’ del I og II, men plate åtte og ti har også orkesterverk med cembalo. Opptaka frå mellom 1933 og 1954 er gjorde i Frankrike og USA. Som jøde med polsk pass måtte ho nemleg flykta frå Paris i 1941 og budde resten av livet i Lakeville i Connecticut i USA.

Imponerande Haydn

Lydkvaliteten er varierande, men jamt over betre enn eg hadde venta. Måten ein framfører 1700-talsmusikken på, har endra seg mykje (til det betre) sidan Landowskas tid. Det er difor fyrst og fremst av framføringshistorisk interesse eg tok fatt på lyttinga. Somme av tolkingane er likevel overraskande friske og uromantiske, heilt ulikt den seinromantiske tradisjonen ho sprang ut or.

Særleg imponert er eg over J. Haydns cembalokonsert i D-dur på CD 8, som Landowska spelte inn med Paris-konservatoriets orkester i 1937. Tempoet og det artikulatoriske drivet mellom solist og orkester er her ikkje ulikt det eg forventar meg av gode musikarar i dag. Også Bachs cembalokonsert i d-moll er god – litt tung i sessen, rettnok, men musisert med det som for samtida må ha vore revolusjonerande klangar.

Sjur Haga Bringeland

Sjur Haga Bringeland er musikar, musikkvitar og fast musikk­meldar i Dag og Tid.