CD

Haydn, Mozart, Beet­hoven, Brahms:

Symfoniar

Chamber Orchestra of Europe; dir.: Nikolaus Harnoncourt. ICA 2021

Nikolaus Harnoncourt var ein av dei viktigaste dirigentane på 1900-talet. Som forfektar av ein slags musikalsk historisme fornya han på to måtar den klassiske kunstmusikken: I 1953 grunnla han orkesteret Concentus Musicus Wien og blei slik ein av dei fyrste som gjekk inn for å framføra barokkmusikken med instrument og tolkingsmåtar frå perioden. I 1970-åra byrja han så å dirigera moderne symfoniorkester. Den historiske tilnærminga til repertoaret frå wienerklassisismen og romantikken fornya mainstream-orkestera.

Chamber Orchestra of Europe er eit moderne orkester Harnoncourt dirigerte i over 30 år. Til orkesterets 40-årsjubileum i fjor kom eit kvadrupelalbum der dei fire store – Haydn, Mozart, Beethoven og Brahms – har fått kvar sin CD. Ein høyrer at dette er konsertopptak. Harnoncourt pressa musikarane til det ytste og tolererte enkelte småtabbar så lenge det var i den gode tolkingas teneste. Som han sa: «Stor musisering balanserer alltid på randa av katastrofe.»

Retorisk

«Musikalsk historisme» – kva tyder eigentleg det? Harnoncourt var ein utprega verktru musikar. Credoet hans var at stykka skulle tolkast ut frå intensjonane til komponisten. Omsynet til den historiske samanhengen avla ei ny tilnærming til den musikalske substansen. Han såg på den førromantiske musikken som ein retorisk disiplin. Det gjaldt å få musikken til å tala, og då var det ein føresetnad å læra seg å leva seg inn i det musikalske språket frå perioden musikken blei til i.

Chamber Orchestra of Europe spelar altså på moderne instrument (med unntak av paukane og trompetane). Strykarklangen er ikkje like lett og klår som hjå originalinstrumentensemblet, og treblåsarane læt stundom litt ufleksibelt og nasalt, særleg når dei spelar i piano. Klangen er ikkje den største føremonen ved denne utgjevinga.

Heilhuga Haydn

Men i omgangen med den musikalske substansen briljerer Harnoncourt. Framfor dirigentpulten var han ein stor forteljar, og sjølv om enkelte fraseringar og aksentar er diskutable, overtyder han meg, av di mannen verkeleg trur på det han vil seia.

Eitt døme er tolkinga av Joseph Haydns (1732–1809) «Militærsymfoni», Symfoni nr. 100 i G-dur frå 1794. Den finurlege, konsekvent gjennomførte artikulasjonen i fiolinane i den rolege innleiinga til fyrstesatsen er ekretypisk harnoncourtsk. Alt verkar gjennomtenkt, ingen ting går på autopilot.

Men han kunne også leggja det intellektuelle bort. Begeistringa hans for kontrastar var mest barnleg. Høyr berre på det rabiate utbrotet til stortromme, cymbal og triangel i andresatsen, som kling krast og trugande som lyden av tyrkisk janitsjarmusikk framføre Wiens portar. Albumet stadfestar at ingen spelar Haydn så heilhuga brutalt som Harnoncourt.

Sjur Haga Bringeland

Sjur Haga Bringeland er musikar, musikkvitar og fast musikkmeldar i Dag og Tid.