CD

David Monrad Johansen, Johan Kvandal:

Like Father, Like Son

Christiania Mannskor; dir.: Marius Skjølaas. LAWO 2024

Som faneberar for den nasjonale lina i kunstmusikken var nordlendingen David Monrad Johansen mellom dei mest markante komponistane i den norske mellomkrigstida. Griegs arv var tung å bera for dei unge nasjonale, for korleis skulle dei finna si eiga røyst i norsk tonekunst?

Monrad Johansen streva lenge med dette. Noko av det som gjer musikken hans så interessant, er at han skifte retning fleire gonger gjennom karrieren. Stilskifta høyrer me tydeleg på Christiania Mannskors fine plate, der også nokre stykke av son hans, Johan Kvandal (1919–1999), blir framførte. I det fylgjande er det farens verk som skal framhevast.

Heim og ætt

I debatten om politiske skiljeliner blir det for tida tala mykje om skilnaden mellom somewheres og anywheres. Den fyrste gruppa, som kan kallast «nærveljarar», tek politisk standpunkt ut ifrå tradisjonelle verdiar og tilknyting til det lokale. Den andre, «globalveljarane», er internasjonalt orientert og set personleg og profesjonell utvikling framfor heimstad og tradisjon.

Som menneske og musikar sokna Monard Johansen soleklart til somewheres. «Netop fordi musiken er det mest følsomme uttrykk for et folks lynne, er den i saa høy grad betinget av omgivelsene», konkluderte han i eit føredrag i 1924, og la til: «At ville benekte at kunsten er stedegen er det samme som at benekte det individuelle, det personlige i den.» Eit nasjonalt tonespråk burde vera målet, og ikkje «musikalsk kommunisme». Under krigen melde han seg forresten inn i NS, noko han til kunstnar å vera blei straffa uvanleg hardt for (fem og eit halvt år tvangsarbeid, seinare redusert til fire).

Ætta adlar

Året før føredraget hadde mannskorverket Draumkvædet (spor 1) hatt premiere. Komponisten reduserer her korsatsen til eit minimum, med enkel harmonikk og kraftige klangblokker. Deklamasjonen til Christiania Mannskor er krystallklår. Heilt Grieg-fritt kling det likevel ikkje, for fyrste strofa har harmoniske vendingar som minner om Griegs siste store korverk Fire salmer.

I diktet «Ættararv» hylla Tore Ørjasæter den frie norske odelsbonden med høgstemt hamsunsk patos («D’er adel i jorda, som lag på lag/ er odla av ætta frå fyrste dag»). Tonesetjinga frå 1930 (spor 5) er kanskje den mest tradisjonelle mannskorsongen på plata – og den minst interessante.

Meir original er tonesetjinga av Jonas Lie-diktet «En fembøring under seil» frå 1930 (spor 7), for den innvarslar Monrad Johansens vending mot det polyfone i 1930-åra, då han drog til Leipzig for å vidareutdanna seg i «lærd» komposisjonsmåte. Stykket kling rørleg og festleg som ein engelsk renessansemadrigal. Polyfon struktur høyrer me også i Gamle grendi (1935), der komponisten toneset Aasen-diktet med roleg flyt à la 1500-talets kyrkjemotettar.

Sjur Haga Bringeland

Sjur Haga Bringeland er musikar, musikkvitar og fast musikk­meldar i Dag og Tid.