TEATER

Nationaltheatret:

Kirsebærhagen

av Anton Tsjekhov
Omsett av Kjell Helgheim
Regi: Hanne Tømta
Scenografi og kostyme: Nora Furuholmen

Det ser ut til å vere ei ustoppeleg utfordring, og somme tider ei hovudpine, for teatra å stendig gi nytt liv til klassikarane. Når ein klassikar framleis verkar aktuell, er det sjølvsagt av di han peikar ut over si eiga samtid. Eit slikt teaterstykke, som til dømes Tsjekhovs Kirsebærhagen, har difor både ein tidsbestemt konkret intrige og ein tidlaus tematikk. Den ytre handlinga går føre seg på ein stad langt borte og i ei tid for lenge sidan. Den indre handlinga går føre seg kvar og når som helst, gjerne her, no. Men korleis få båe dimensjonane fram på scena i dag?

Går fallitt

Kirsebærhagen handlar om ein godseigarfamilie som går fallitt av di dei sosiale tilhøva i Russland har endra seg. Bønder og arbeidarar er vortne sjølvstendige og boklærde, og herskap-og-tenar-hierarkiet står snart for fall. Revolusjonen vinkar i den nære framtida. Tsjekhov insisterte i si tid på at stykket var ein komedie, det skulle gjere narr av den sløve overklassa, som ikkje ville sjå den nye tida i augo. Humoren hos Tsjekhov er elles så smålåten og finurleg at ein lyt fare varleg for å formidle og oppfatte han. Det vert aldri rein komedie, men aldri rein tragedie heller.

Utydeleg

Hanne Tømtas nye oppsetjing på Bakscenen har ei gjennomført og stram form, det er ein felles energi i ensemblet som heile tida heng saman. Ho har eit framifrå lag av skodespelarar, som kan gjere mykje mest berre ved å vere til stades. Alle leverer bra. Likevel er det sjeldan vi vert rørte eller engasjerte. Og til det er det minst to årsaker: Å la eit tids- og miljøbunde skodespel gå føre seg i eit kvitt, mest nake scenerom, der personane alle går i notidige kostyme utan indikasjonar på sosial status, og der alle snakkar og fører seg med same sjølvsikre holdning, gjer faktisk framsyninga utydeleg og fundamentlaus. Vi kan ikkje ta inn dei mellommenneskelege mekanismane og situasjonane dei er i, når dei alle er like.

Det andre problemet er redsla for føleriet. Stykket har mange kjensleladde utblåsingar både i monologar og dialogar. Dei fleste av desse vert krympa ned og ironisert bort, berre få gonger kanalisert ut i brå, spastiske hopp og skrik. Her er det personar som sørgjer over bortkasta liv og lid av fåfengt forelsking. Å la framsyninga distansere seg frå dette, verkar berre pretensiøst og arrogant.

Omsetjing

Dette med å demokratisere vekk statusskilnadene gjorde Hanne Tømte i førre Tsjekhov-oppsetjinga si òg, den elles så kritikarroste Tre søstre. Men der lét ho i det minste kjenslene få falde seg ut. Det skulle ho gjort denne gongen òg.

Ein siste ting: Dei siste tretti åra har Kjell Helgheims omsetjingar vorte einerådande på norske Tsjekhov-oppsetjingar, truleg av di dei er direkte omsette frå russisk, og det har ikkje Tsjekhov alltid vore. Men skal tru om dei ikkje er mogne for ei revurdering? Ein ung mann som snakkar norsk, vil neppe kalle jenta si for «min vesle sylteagurk». Omsetjingar kan somme tider bli for direkte.

Bent Kvalvik

Bent Kvalvik er filmarkivar og fast teatermeldar i Dag og Tid.