Roman

Helle Helle:

de

Omsett av Trude Marstein
Oktober

Favorittopningssetnings mi finst i Helle Helle-boka Ned til hundene: «Jeg leter etter et bra sted å gråte.» Starten på de er òg uforgløymeleg: «Senere går hun over jordene med et blomkålhode. Farvel til de kinaskoene.» Eg blir forundra og vil vite meir.

Gjennom fleire romanar er danske Helle Helle blitt godt kjend, også for norske lesarar, ved hjelp av Trude Marsteins fine omsetjingar. Sjølv set eg Helle høgt fordi ho ved hjelp av store motsetningar klarer å kapsle inn mykje, trass i få ord, få sider og lite ytre dramatikk. I romanuniverset hennar er det både lyst og mørkt, luftig og trongt, underleg og kvardagsleg, og til saman blir dette både mystisk og fullt forståeleg, på ei og same tid.

Små hint

Slik er også de, som altså har dette vesle pronomenet som tittel, skrive med små bokstavar. Dei er to personar, ei tenåringsjente og mor hennar, som bur heilt sør i Danmark, der Helle sjølv kjem ifrå, nokre tiår tilbake i tid frå notida. Vi følger den vesle familien gjennom eit år, og den 16 år gamle dottera er hovudperson.

Vi oppdagar fort at noko ikkje er som det skal vere. Først kjenner eg at stemninga er litt rar, for Helle er god til å gi små hint. Så får vi vite at mora er alvorleg sjuk. Men dette er ikkje noko mor og dotter snakkar om; mora seier alltid at «det går bra» eller «det går fint». Vi ser heller aldri at dottera snakkar med vener om dette.

I går var i dag i morgon

Absolutt alt i teksten er skrive i presens, sjølv om vi får mange tilbakeblikk: «Hun begynner i går». Like fort som vi får vite at det er eit tilbakeblikk, gløymer vi det og blir kasta inn i handlinga som om alt skjer no. Tida er altså ikkje så relevant her, alt i livet går på sett og vis føre seg på éin gong. Men dette grepet verken forvirrar eller hemmar. Eg opplever det heller berre som ein liten vri på røynda og perspektivet, litt på same måte som Helle ofte gjer reint språkleg i romanen: «Snøen daler i skinnet fra lyktene, når lyktene tennes, når det snør.» Dei glimrande språklege overraskingane kan minne om poesi.

Frå dei til ho

For dei to kvinnene handlar det om å halde det gåande, om å vere saman og flire i lag. Om å ommøblere, få det fint heime, sortere matoppskrifter, lage rabarbrakompott og bagettar. Og om plantar med morosame namn: spolebusk, buksbom, høymole, svigermorstunge. Noko er altså skrive svært detaljrikt, mens anna ikkje er det: «et veldig ubehagelig toalett», står det utan nærmare forklaring ein gong dottera går med uforretta sak når ho vil bruke fasilitetane på eit sjukehus. Det ytre er gjerne rikt skildra, mens dei indre opplevingane skal lesaren finne meir ut av sjølv.

Dottera begynner på gymnaset og får seg nye vener, ho er i den fasen der ein imiterer andre ungdommar som imiterer vaksne dei ser opp til, og ho gjer meir og mindre vellukka forsøk på å bli kjend med gutar. Men heime er det jo berre mor og dotter, nokon far finst ikkje, og dottera må dessverre rekne med å snart gå frå å vere ein del av eit dei til berre eit ho.

Katrine Judit Urke

Katrine Judit Urke er bibliotekar og fast bokmeldar i Dag og Tid.