Sakprosa

Ole-Martin Ihle:

Da He-Man kom til Norge. En fortelling om å vokse opp på 80-tallet

Kagge forlag 2018

I kottet heime hos foreldra mine står to plastkasser som inneheld ei slags massegrav frå 80-talets fantasiverd. Ei kjent svakheit med He Man-figurane var at dei hadde lett for å miste armar og bein i kamp, og sjølv om den driftige mormora mi forbarma seg over offera og ved hjelp av avanserte inngrep som involverte syltetøystrikkar, ståltråd og små treklossar, greidde å få dei på beina igjen, har tidas tann ubønhøyrleg tært på dei. I dag kan eg kjenne ei viss omsorg for desse skamferte figurane når eg ein sjeldan gang hentar dei fram. Eg brukar lang tid på å rote gjennom lause lemar for å finne den riktige armen, med tilhøyrande våpen, i eit forsøk på å restaurere dei falma heltane til gammal stordom.

Ei liknande omsorg for barndommens arsenal av tidsmarkørar kjem til syne i Ole-Martin Ihles nye bok om å vekse opp i 80-åra. Med eit skarpt auge for detaljar og gode observasjonar tar han oss med på ei rundreise gjennom eit fascinerande tiår.

Barneperspektivet

Ihle vaks opp i eit burettslag på Lysejordet vest for Oslo. Foreldra var lærarar og dessutan ekte sekstiåttarar med ibuande skepsis til tekniske framsteg og alt som var gøy. Slik utgjer dei eit motsvar til unge Ole-Martins ukritiske omfamning av det nye – og i 80-åra var visst det meste nytt: video, TV-spel, walkman. Den håplause motstanden til foreldra gir forteljinga dynamikk, men det er ingen tvil om at det er hos barnet sympatien ligg. I ettertid kan ein vel langt på veg seie at dei fekk rett også. Ingen skriv kronikkar om farane ved kabel-TV eller engelskspråkleg pop på radio i dag.

80-åra var tiåret då «populærkultur ble majoritetskultur», skriv Ihle, og i tillegg blei populærkulturen barnevennleg. Dette kom mellom anna av at Ronald Reagan i 1981 oppheva forbodet mot reklame retta mot barn. Slik la han grunnlaget for eit tiår der ungane stod fram som ei ny og viktig målgruppe. Då NRK samtidig mista monopolet her heime, fekk internasjonale reklamekanalar med Sky Channel og MTV i spissen brått tilgang på merksemda til norske barn. Dei sat med «orkesterplass» til det nye, og perspektiva deira kan dermed seie ein god del om samfunnsutviklinga i 80-åra. Som ein del av det økonomiske krinsløpet blei barn for første gong inkludert i den verkelege verda.

Oppvekstroman

Da He-Man kom til Norge plasserer seg som sjanger i det ein på amerikansk kallar memoir, og som vi ikkje har noko godt ord for på norsk – minnebok ville kanskje vore mest dekkande. Ihle er ein engasjert forteljar, med ein lun, nostalgisk humor som minner mykje om «70-tallskameratene» frå Lille Lørdag. Kanskje ikkje så rart, sidan Ihle har arbeidd mykje saman med Harald Eia. Stilen gjer boka vittig og lett å lese, men bidrar kanskje til å ufarleggjere nokre av dei meir alvorlege sidene ved tiårets «oppdrift og optimisme». I dag veit vi at marknadsliberalismen ikkje berre førte til kule leiker og større utval av godteri. I kva grad opnar ei bok som dette for at det òg finst andre historier om å vekse opp i denne tida? Ihle brukar iblant eit forteljar-vi, som snakkar på vegner av fleire enn eg trur det er dekning for.

Samtidig er Ihle tydeleg på at det er si eiga oppleving av 80-åra han skildrar. I periodar kan teksten minne om skildringar av barndom hos forfattarar som Tore Renberg og Johan Harstad. Det er litt som å lese ein oppvekstroman der romanen manglar. Til gjengjeld er det mykje oppvekst. I lengda blir forma litt trøyttande, og eg tar meg i å sakne ein strammare dramaturgi, som i det fine avslutningskapittelet, der oppbygginga mot skolerocken på Tåsen skapar ei god framdrift i teksten.

Viss det å lese Da He-Man kom til Norge er litt som å hente dei gamle figurane fram frå kottet, deler lesinga òg opplevinga av at ein brått, midt i idyllen, kan bli lei. Ein snikande mistanke gjer seg gjeldande, om at figurane aldri, kor mykje ein enn flikkar på dei, vil skine igjen med den same, magiske krafta som dei gjorde den gongen i 80-åra.

Rune F. Hjemås

Rune F. Hjemås er forfattar og gjendiktar.