Eg stod i betalingskø hos landhandlaren min på Sjælland ein dag og hadde lagt såpe i korga. Så kom eg til å tenkja på Albert Einstein.

Vi to har ikkje mykje sams, ikkje den minste ting, om sanninga skal seiast: Einstein hadde drive det noko lenger enn til matematikknivået i ein heller rusten engelskartium frå Steinkjer off. landsgymnas i 1959, fire år etter at Einstein døydde. Men det var altså dette med såpa.

Eg var ikkje omgangsven med den danske lyrikaren og matematikaren Piet Hein, men eg møtte han éin gong i ein privat middag i Oslo. Han var midtpunktet i selskapet, rimeleg nok. Det høvde han vel, han var ikkje mindre sjølvoppteken enn mange kunstnarar kan vera, og han fortalde om den gongen han møtte Einstein. Det var i Princeton i USA, og nokre gløgge menn hadde funne ut at den store Einstein kunne ha interesse av å møta ein lovande ung matematikar som Hein, som var i Amerika ein tur akkurat da. Einstein fekk tida til å gå utan å opna døra for ikkje altfor godt kjende skandinavar, men han hadde late seg overtala og rydda nokre minuttar i timeplanen.

– Arbeidsrommet hans såg ut som eit vanleg rotete professorkontor, og eg tok til å snakka. Eg snakka om alt eg hadde oppdaga, superellipsen framfor alt. Eg snakka vel litt for lenge og litt for mykje, for eg vart brått avbroten av verten, fortalde Hein.

– Unge mann, sa den store. – Eg har oppdaga noko, eg òg.

Eg mumla noko om relativitetsteorien, svarte hol og korleis tyngdekrafta verkar på lyset og slikt.

Einstein veiva med armane og sa jau, det òg. – Men eg har oppdaga noko viktigare enn det. Eg har oppdaga at ein kan barbera seg med vanleg toalettsåpe. Ein treng ikkje bruka barbersåpe. Unge mann, det har eg oppdaga.

Trass i alle sine seinare livskloke Gruk var Piet Hein kanskje ikkje det største sosiale talentet i verda, men han forstod at audiensen i professorvillaen i Princeton gjekk mot ein naturleg slutt. Så han bukka seg ut, saman med dei velviljens vener som hadde streva så hardt for å få til dette møtet mellom dei to store.

Piet Hein hadde mange vener i Noreg, og han brukte å fortelja historia om Einstein, gjerne med små og sjølvironiske variasjonar.

Historia passar faktisk i ein butikkø i Danmark, og matematikken har ein naturleg plass. For hos kjøpmannen i Danmark er det ikkje så lett å få kjøpt eitt såpestykke; dei kjem helst i pakningar på fire. Flytande såpe i plastemballasje som godt kan få endestasjonen sin i magen på ein kval som ikkje har gjort oss det minste vondt, bør sjølv vi som ikkje er fremst mellom miljøentusiastane, halda oss unna. Så da er det berre å ta dei fire såpestykka med seg heim til miljøvenleg barbering neste dag og dei neste månadene.

På heimvegen melde dei matematiske resonnementa seg. Truleg ville dei ha interessert Einstein, i det minste i nokre få sekund. Dei fire såpestykka i Danmark kostar på lag 30 kroner, omrekna til norske pengar. Det same må du mange stader i Noreg gi for eitt såpestykke. No er det meste dyrare hos oss enn det er i Danmark, jamvel etter dei siste valutakurssvingingane. Men firegongen er ikkje vanleg, dersom vi da ikkje snakkar om ølprisar.

Grunnen er at vi – eller norske styresmakter – i vår uutgrundelege visdom har lagt kosmetikkavgift på såpe. Det verkar som danskane, derimot, meiner det er fornuftig prispolitikk at folk kan halda seg nokolunde reine utan at det vert rekna som luksus på line med til dømes etterbarberingsvatn.

Skal tru kva den store Einstein ville ha sagt?

Per Egil Hegge