«Men det kom igjen!»
Dei amerikanske atomprøvene i Nevada-ørkenen vest for St. George var mange, særleg i 1953
Foto: AP Photo / NTB scanpix
Rimnaud er ei lei sak for alle diktarar, anten dei har nobelprisen eller berre strevar med ein bryllaupssong. Bjørnson, som av gode grunnar ikkje hadde fått nobelprisen da han skreiv «Ja, vi elsker» for vel 150 år sidan, kom på lista over slitarane med avslutninga av det tredje verset: «Men det kom igjen!»
Kva det var som kom, og på kva måte, er heller dunkelt – men vi kan alle ha ein dårleg dag. Dessutan er berre éi gruppe alltid på sitt beste: dei middelmåtige. Og middelmåtig var han ikkje.
Det var noko som «kom igjen» denne veka. Onsdag, på 31-årsdagen for Tsjernobyl-katastrofen, var det eit seminar i Litteraturhuset i Oslo om det som er igjen etter atomprøvene i USA og Sovjetunionen. (Dei eldre lesarane hugsar Sovjetunionen). Det ligg vrak av atomdrivne ubåtar langs Kola-kysten, det står avdanka atomanlegg i USA – somme av dei leverte halvfabrikata til kjernefysiske våpen – og det finst radioaktivt materiale etter atomprøver i Dzjesgazkan i grenseområdet mellom Sibir og Kazakhstan og i Utah nord for Las Vegas, som ligg i nabostaten Nevada.
For snart 40 år sidan var eg i den vesle byen St. George i Utah – ein idyll i ørkenen, om slikt finst. Sola skin minst 330 dagar kvart år. Med vatningsanlegg er det råd med fine golfbanar, landskapet er vakkert og byen dreg til seg mange pensjonistar som vil unngå snømoking og glatte vegar.
I 1970-åra var det folk i St. George som tykte at det var uvanleg mange tilfelle av kreft, og dei tok til å føra statistikk. Dei heldt fram med det, også etter at styresmaktene førte prov for at dette berre var tilfeldige utslag. Folk slo seg ikkje til ro med det. Mange av dei overlevande fekk erstatning til slutt, etter ein kamp der senator Edward Kennedy engasjerte seg. Eit fond som til no har betalt to milliardar dollar, vart sett opp av Kongressen i 1990. Men ingen får meir enn 50.000 dollar, og ingen pengar går til etterkomarar, berre til dei som levde medan bomber enno vart sprengde.
Dei amerikanske atomprøvene i Nevada-ørkenen vest for St. George var mange, særleg i 1953. Offisielt var dei «ufarlege». Men ei sprenging vart alltid utsett dersom det var austavind (som det sjeldan er), for da kunne nedfallet blåsa mot Los Angeles. Inga bombe skulle slå ned når vinden bles frå nordvest, for da kunne nedfallet – om det da var noko slikt – koma til Las Vegas. Ved vestavind small det, for da hamna nedfallet i traktene rundt St. George, og der budde det ikkje så mange.
4000 sauer døydde brått etter ei bombe som fekk namnet «Dirty Harry». Det vart forklart med «brå kulde». Det hender det er kaldt i dei traktene òg, men sauene er hardføre, så dette var mystisk, og folk vart urolege.
Det som «kom igjen», stod å lesa i ein artikkel i The Guardian 6. juni 2015: 60 prosent av kreftpasientane som var til behandling på sjukehuset i St. George for to år sidan, var nye. Og kreftformene var av det slaget som er vanleg ved radioaktiv stråling: Lymfe- og skjoldbruskkjertelkreft er i overtal.
Geigerteljaren klaprar friskt – ikkje det rette ordet, kanskje – om ein tek eit slikt apparat med seg på tur rundt St. George.
Mellom dei som kanskje fekk kreft der, er filmhelten John Wayne, som spela inn ein ekstraordinært dårleg film om Djengis Khan i 1954. Men han røykte 40 sigarettar kvar dag – det var risikofritt, det òg, på den tida. Så det er meir usikkert. Likevel: Av 220 som var med på denne innspelinga, fekk 91 kreft, og 46 døydde av sjukdomen.
Og i Dzjesgazkan? Der voks Raissa Titarenko opp medan atombombene small. Ho vart betre kjend under namnet Raissa Gorbatsjova, og døydde av lymfekreft i 1999. Eit anna offer for lymfekreft var den siste sjefen for det politiske direktoratet i det sovjetiske forsvaret, Dmitrij Volkogonov. Som ung offiser var han med i stridsvognavdelingar som tok seg inn i prøveområde kort tid etter eksplosjonane. Generalen døydde av lymfekreft i 1995, 67 år gamal – og var sikker på at det var det radioaktive nedfallet som «kom igjen».
Per Egil Hegge
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
Rimnaud er ei lei sak for alle diktarar, anten dei har nobelprisen eller berre strevar med ein bryllaupssong. Bjørnson, som av gode grunnar ikkje hadde fått nobelprisen da han skreiv «Ja, vi elsker» for vel 150 år sidan, kom på lista over slitarane med avslutninga av det tredje verset: «Men det kom igjen!»
Kva det var som kom, og på kva måte, er heller dunkelt – men vi kan alle ha ein dårleg dag. Dessutan er berre éi gruppe alltid på sitt beste: dei middelmåtige. Og middelmåtig var han ikkje.
Det var noko som «kom igjen» denne veka. Onsdag, på 31-årsdagen for Tsjernobyl-katastrofen, var det eit seminar i Litteraturhuset i Oslo om det som er igjen etter atomprøvene i USA og Sovjetunionen. (Dei eldre lesarane hugsar Sovjetunionen). Det ligg vrak av atomdrivne ubåtar langs Kola-kysten, det står avdanka atomanlegg i USA – somme av dei leverte halvfabrikata til kjernefysiske våpen – og det finst radioaktivt materiale etter atomprøver i Dzjesgazkan i grenseområdet mellom Sibir og Kazakhstan og i Utah nord for Las Vegas, som ligg i nabostaten Nevada.
For snart 40 år sidan var eg i den vesle byen St. George i Utah – ein idyll i ørkenen, om slikt finst. Sola skin minst 330 dagar kvart år. Med vatningsanlegg er det råd med fine golfbanar, landskapet er vakkert og byen dreg til seg mange pensjonistar som vil unngå snømoking og glatte vegar.
I 1970-åra var det folk i St. George som tykte at det var uvanleg mange tilfelle av kreft, og dei tok til å føra statistikk. Dei heldt fram med det, også etter at styresmaktene førte prov for at dette berre var tilfeldige utslag. Folk slo seg ikkje til ro med det. Mange av dei overlevande fekk erstatning til slutt, etter ein kamp der senator Edward Kennedy engasjerte seg. Eit fond som til no har betalt to milliardar dollar, vart sett opp av Kongressen i 1990. Men ingen får meir enn 50.000 dollar, og ingen pengar går til etterkomarar, berre til dei som levde medan bomber enno vart sprengde.
Dei amerikanske atomprøvene i Nevada-ørkenen vest for St. George var mange, særleg i 1953. Offisielt var dei «ufarlege». Men ei sprenging vart alltid utsett dersom det var austavind (som det sjeldan er), for da kunne nedfallet blåsa mot Los Angeles. Inga bombe skulle slå ned når vinden bles frå nordvest, for da kunne nedfallet – om det da var noko slikt – koma til Las Vegas. Ved vestavind small det, for da hamna nedfallet i traktene rundt St. George, og der budde det ikkje så mange.
4000 sauer døydde brått etter ei bombe som fekk namnet «Dirty Harry». Det vart forklart med «brå kulde». Det hender det er kaldt i dei traktene òg, men sauene er hardføre, så dette var mystisk, og folk vart urolege.
Det som «kom igjen», stod å lesa i ein artikkel i The Guardian 6. juni 2015: 60 prosent av kreftpasientane som var til behandling på sjukehuset i St. George for to år sidan, var nye. Og kreftformene var av det slaget som er vanleg ved radioaktiv stråling: Lymfe- og skjoldbruskkjertelkreft er i overtal.
Geigerteljaren klaprar friskt – ikkje det rette ordet, kanskje – om ein tek eit slikt apparat med seg på tur rundt St. George.
Mellom dei som kanskje fekk kreft der, er filmhelten John Wayne, som spela inn ein ekstraordinært dårleg film om Djengis Khan i 1954. Men han røykte 40 sigarettar kvar dag – det var risikofritt, det òg, på den tida. Så det er meir usikkert. Likevel: Av 220 som var med på denne innspelinga, fekk 91 kreft, og 46 døydde av sjukdomen.
Og i Dzjesgazkan? Der voks Raissa Titarenko opp medan atombombene small. Ho vart betre kjend under namnet Raissa Gorbatsjova, og døydde av lymfekreft i 1999. Eit anna offer for lymfekreft var den siste sjefen for det politiske direktoratet i det sovjetiske forsvaret, Dmitrij Volkogonov. Som ung offiser var han med i stridsvognavdelingar som tok seg inn i prøveområde kort tid etter eksplosjonane. Generalen døydde av lymfekreft i 1995, 67 år gamal – og var sikker på at det var det radioaktive nedfallet som «kom igjen».
Per Egil Hegge
Geigerteljaren klaprar friskt – ikkje det rette ordet, kanskje – om ein tek eit slikt apparat med seg på tur rundt St. George.
Fleire artiklar
Familien Nerdrum ved garden i Stavern.
Foto: Agnete Brun / NRK
Ikkje alt er politikk
Politiseringa av Nerdrum-familien er påfallande i lys av kor upolitisk Nerdrum eigentleg er.
Torje Hommedal Knausgård tek mastergrad i fransk ved Universitetet i Oslo. Lea Marie Krona gjer det same i tysk. Dei har få å sitje i kollokviegruppe med.
Foto: Sigurd Arnekleiv Bækkelund
Framandspråka forsvinn
Tilgangen på framandspråk er større enn nokon gong. Likevel er det stadig færre som vil studere dei.
Teikning: May Linn Clement
Forgard i nord
Kan USA kome til å ta over Grønland med makt?
Rune Slagstad på veg inn til Finansdepartementet i november i fjor.
Foto: Dag og Tid
Fylgjene av konkurransestaten
Rune Slagstad syner korleis venstresida lenge har gløymt røtene og prinsippa sine. Der andre held seg til vande spor, gjenetablerer han vona om at vi kan finne ut av kva som er viktigast å diskutere.
Jean-Marie Le Pen døydde 7. januar, 96 år gamal.
Foto: Stephane Mahe / Reuters / NTB
Ein politisk krigar har falle
Jean-Marie Le Pen (1928–2025) vart ein nybrotsmann for all høgrepopulisme i dag.