Rimnaud er ei lei sak for alle diktarar, anten dei har nobelprisen eller berre strevar med ein bryllaupssong. Bjørnson, som av gode grunnar ikkje hadde fått nobelprisen da han skreiv «Ja, vi elsker» for vel 150 år sidan, kom på lista over slitarane med avslutninga av det tredje verset: «Men det kom igjen!»

Kva det var som kom, og på kva måte, er heller dunkelt – men vi kan alle ha ein dårleg dag. Dessutan er berre éi gruppe alltid på sitt beste: dei middelmåtige. Og middelmåtig var han ikkje.

Det var noko som «kom igjen» denne veka. Onsdag, på 31-årsdagen for Tsjernobyl-katastrofen, var det eit seminar i Litteraturhuset i Oslo om det som er igjen etter atomprøvene i USA og Sovjetunionen. (Dei eldre lesarane hugsar Sovjetunionen). Det ligg vrak av atomdrivne ubåtar langs Kola-kysten, det står avdanka atomanlegg i USA – somme av dei leverte halvfabrikata til kjernefysiske våpen – og det finst radioaktivt materiale etter atomprøver i Dzjesgazkan i grenseområdet mellom Sibir og Kazakhstan og i Utah nord for Las Vegas, som ligg i nabostaten Nevada.

For snart 40 år sidan var eg i den vesle byen St. George i Utah – ein idyll i ørkenen, om slikt finst. Sola skin minst 330 dagar kvart år. Med vatningsanlegg er det råd med fine golfbanar, landskapet er vakkert og byen dreg til seg mange pensjonistar som vil unngå snømoking og glatte vegar.

I 1970-åra var det folk i St. George som tykte at det var uvanleg mange tilfelle av kreft, og dei tok til å føra statistikk. Dei heldt fram med det, også etter at styresmaktene førte prov for at dette berre var tilfeldige utslag. Folk slo seg ikkje til ro med det. Mange av dei overlevande fekk erstatning til slutt, etter ein kamp der senator Edward Kennedy engasjerte seg. Eit fond som til no har betalt to milliardar dollar, vart sett opp av Kongressen i 1990. Men ingen får meir enn 50.000 dollar, og ingen pengar går til etterkomarar, berre til dei som levde medan bomber enno vart sprengde.

Dei amerikanske atomprøvene i Nevada-ørkenen vest for St. George var mange, særleg i 1953. Offisielt var dei «ufarlege». Men ei sprenging vart alltid utsett dersom det var austavind (som det sjeldan er), for da kunne nedfallet blåsa mot Los Angeles. Inga bombe skulle slå ned når vinden bles frå nordvest, for da kunne nedfallet – om det da var noko slikt – koma til Las Vegas. Ved vestavind small det, for da hamna nedfallet i traktene rundt St. George, og der budde det ikkje så mange.

4000 sauer døydde brått etter ei bombe som fekk namnet «Dirty Harry». Det vart forklart med «brå kulde». Det hender det er kaldt i dei traktene òg, men sauene er hardføre, så dette var mystisk, og folk vart urolege.

Det som «kom igjen», stod å lesa i ein artikkel i The Guardian 6. juni 2015: 60 prosent av kreftpasientane som var til behandling på sjukehuset i St. George for to år sidan, var nye. Og kreftformene var av det slaget som er vanleg ved radioaktiv stråling: Lymfe- og skjoldbruskkjertelkreft er i overtal.

Geigerteljaren klaprar friskt – ikkje det rette ordet, kanskje – om ein tek eit slikt apparat med seg på tur rundt St. George.

Mellom dei som kanskje fekk kreft der, er filmhelten John Wayne, som spela inn ein ekstraordinært dårleg film om Djengis Khan i 1954. Men han røykte 40 sigarettar kvar dag – det var risikofritt, det òg, på den tida. Så det er meir usikkert. Likevel: Av 220 som var med på denne innspelinga, fekk 91 kreft, og 46 døydde av sjukdomen.

Og i Dzjesgazkan? Der voks Raissa Titarenko opp medan atombombene small. Ho vart betre kjend under namnet Raissa Gorbatsjova, og døydde av lymfekreft i 1999. Eit anna offer for lymfekreft var den siste sjefen for det politiske direktoratet i det sovjetiske forsvaret, Dmitrij Volkogonov. Som ung offiser var han med i stridsvognavdelingar som tok seg inn i prøveområde kort tid etter eksplosjonane. Generalen døydde av lymfekreft i 1995, 67 år gamal – og var sikker på at det var det radioaktive nedfallet som «kom igjen».

Per Egil Hegge