I Langgata (Dluga) i Gdansk i Polen er det lett å sjå og høyra at Norrønafolket, det vil fara. Kor mykje kraft det tilfører andre, er ei anna sak, men dei som har genar frå vikingane, vert så vel mottekne og er så velsedde og (tal)rike at mest alle vertshusa i byen skiltar med meny på norsk.

Det går direktefly frå Sandefjord, Kristiansand og Stavanger, og sikkert frå andre norske byar. Jentegjengar som verkar litt usikre på om dei heilt er ferdige med ungdomstida si, held fine festar i den vakre og atterreiste byen. Førre helga, altså første søndag etter pinse, kunne ein høyra Rakkestad musikk-korps under dei restaurerte 1600-talsfasadane, og gatemusikarane, som held seg på høgt klassisk nivå med avtrykk frå konservatoriet i Gdansk, tok gjestfritt ein pause til ære for dei norske turistane.

Eg var der første gongen i 1974, ein av dei journalistane som fylgde statsminister Trygve Bratteli. I 1945 sto det – nei, det låg – knapt anna enn ruinar att da dei sovjetiske soldatane hadde drive tyskarane vidare vestover mot Berlin. Men 30 år seinare var den stilsikre gamlebyen reist på ny, nett som i Warszawa. Det var full drift på Lenin-verftet (der ein arbeidar ville høyra kvar vi kom i frå, og insisterte på å fortelja oss kor dårleg han tente og kor feitt kommunistpampane levde). Det hadde gått fire år sidan oppstanden i dei polske austersjøbyane, og det visste vi. Vi visste ikkje at det var berre seks år til Solidaritet og Lech Walesa, eller at kommunismen hadde teke fatt på sin siste 15-årsperiode i landet.

Verftsveteranen er 73 år no, og bur i det som vart heimbyen hans, ein ekspresident og nobelprisvinnar som til og med har fått den hypermoderne praktflyplassen oppkalla etter seg. Polakkane tek det ikkje så nøye med at folk helst skal døy før dei får gi namn til ei gate eller eit byggverk, kor «gåvmild» historia enn har vore mot nasjonen når det gjeld talet på dødsfall opp gjennom hundreåra – 1900-talet ikkje minst.

Som det høver seg, har Solidaritet fått sitt eige museum på Lenin-verftet. For polakkane veg det ikkje tungt at verftet kanskje burde få eit anna namn: Historie er historie, også om ho ikkje alltid er så hugnadsam å tenkja attende på. Viktigare er det at den overdimensjonerte, staselege pennen Walesa brukte da han skreiv under på avtala med styresmaktene, har ein heidersplass på museet. Han var 37 år gamal sommaren 1980, ukjend for andre enn arbeidskameratane han var klubbleiar for, og han skreiv under med schwung – kor dårleg det enn passar med eit tysk ord.

Eller kanskje likevel? For på tysk heiter byen framleis Danzig, og her, på Westerplatte, fall dei første skota i det som vart til det seks år lange og grufulle øydeleggingsverket under den andre verdskrigen.

Bratteli, med sine tunge krigserfaringar, var æresgjest på Westerplatte i 1974, og han både sa og fekk høyra mykje om dei polske soldatane som slost der, og vel eit halvår seinare i Narvik. På den tida, altså i 1974, var det framleis utenkjeleg at ein tysk politikar kunne få koma til Westerplatte, jamvel etter at Willy Brandt hadde falle på kne den desemberdagen i Warszawa i 1970.

I trillingbyane Gdansk, Gdynia og Sopot bur det over ein million menneske. Freden og turisttrafikken er herre over gatebiletet no, og ein må leita etter spora frå historia. Det moderne Polen har sine problem, men dei er verre mange andre stader enn på austersjøkysten, der arbeidsløysa er fire prosent, musikken er harmonisk og alle gjester er velkomne. Det er – nesten – som det aldri har vore krig her.

Per Egil Hegge