Éin einaste gong har det hendt meg at det vart halde ein pressekonferanse for meg åleine. Den slags kan få slike som meg til å gå heilt av sporet og ta til å hyle mot fullmånen og visa andre teikn på eit ustyrleg ego. Men det hende i samband med ei viktig sak, og om til dømes Nav hadde lagt seg innhaldet på sinne, hadde vi vore sparte for mykje.

Historia er innfløkt. Men fatt mot: Dette er kortversjonen, og i grunnen er det ein lovsong til det norske demokratiet.

Startpunktet er eit injuriesøksmål som ein kirurg i Bergen tok ut mot Bergens Tidende i 1986. Han hadde invitert avisa til den nye klinikken sin, der han med moderne utstyr retta på brystvernet hos kvinner som ynskte å ta seg betre ut. Det var ein svært positiv reportasje, heilt på grensa til tekstreklame.

Reklameeffekten gjekk opp i røyk da eit dusin kvinner som hadde lagt seg under kniven hos denne kirurgen, melde seg i redaksjonen og sa at medisinmannen hadde skamfert dei. Eit par av dei lét seg fotografera – det gjaldt strekninga frå halsen til like over navlen. Det såg ikkje pent ut, og rimeleg nok var det no svært få som søkte til klinikken. Kirurgen meinte at han hadde mista levebrødet på grunn av reportasjen. I byretten, som det heitte den gongen, fekk han medhald, og avisa måtte betala erstatning. BT anka, og vann i lagmannsretten. Kirurgen anka til Høgsterett. Der vann han, og avisa vart dømd til å betala vel tre millionar kroner, pluss sakskostnader.

Eg skulle skriva leiarkommentar. Vi er no komne til 1994. Det var ein fredag ettermiddag, tida var knapp, det var plunder med kopieringsutstyret, og eg sat i Høgsterett og beit negler og såg på klokka. På veg attende til redaksjonen gjekk eg og las, og det var nære på at det kosta meg livet. Eg såg at om domen vart ståande, ville det ikkje vera mogleg å driva kritisk reportasje om helsevesenet i kongeriket heretter. Eg var kjend med paragraf 90 i Grunnlova: «Høiesterets avgjørelser ere endelige og kunne ikke paaankes.» Situasjonen greip meg slik at eg steig ut i gata rett framom ein bil. Hadde det ikkje vore for gode bremsar og ein svært dyktig sjåfør, vel…

Men BTs advokat tok saka til den europeiske menneskerettsdomstolen, EMD, i Strasbourg. I ei avgjerd 2. mai 2000 reiv domarane der den norske avgjerda i småbitar. Dei tilkjende avisa seks millionar kroner, med renter og andre gode.

Det veikaste punktet i høgsterettsdomen seks år tidlegare var skiljet mellom det objektive og det subjektive. Det var objektivt at inntektene frå klinikken no låg på null. Derimot var det subjektivt når desse kvinnene meinte at operasjonane var mislukka. Det subjektive måtte ha mindre vekt enn det objektive. Altså: heimesiger og millionar til kirurgen.

Den norske domen var i tillegg så hjelpelaust skriven at eg i fleire år brukte prosaen som eksempel når eg snakka til jusstudentar som interesserte seg for saka. Rådet mitt var at studentane ikkje bør fortvila: Så dårleg prosa går det an å prestera og likevel ha rimeleg sjanse til ein plass mellom «Rigets højeste Dommere».

No var dette den tredje norske høgsterettsdomen som EMD hadde sett til side. Og det kom ein telefon frå sekretæren til høgsterettsjustitiarius, Carsten Smith. Han ville gjerne snakka med meg. Eg fekk inntrykk av at det var eit pressemøte, og eg troppa opp. Men det var berre eg der. Smith hadde kome til at sidan dette var den tredje avgjerda som EMD hadde overprøvd, var dette no å rekna for norsk lov. Det var klårt ut frå EØS-avtalen.

Før vi kom så langt, hadde nestoren mellom norske juristar, professor Johs. Andenæs, skrive at kritikken mot høgsterett «bygde på sandgrunn», og at domarane i Strasbourg kom frå ulike kulturar og hadde ulike temperament. Smith kommenterte ikkje det. Frå Andenæs kom det ikkje noko motinnlegg.

Som inntrønder har eg sidan tenkt at Andenæs var offer for det eg kallar Petter Northug-syndromet: «Vi e norsk å vi e bæst.» Dei andre kjem frå andre land, og «da e dæm itj setan», som det heiter i Trøndelag. Når det gjeld Nav-skandalen og fengslingar utan grunnlag, så greier vel lesaren, og kanskje statsråd Hauglie og kjende juristar, å sjå samanhengen utan at ein ulærd bladfyk skal plaga dei med amatørkunnskap og erfaringar på sandgrunn på kontoret til høgsterettsjustitiarius.

Per Egil Hegge