Denne veka har ikkje berre Vladimir Putin, men svært mange norske politikarar med kjende namn fått røyna det som dei inst inne visste: Val, lokale som landsomspennande, er risikable greier.

Ein amerikansk ven fortel gjerne ei historie frå heimstaten sin, der ein favoritt ved eit lokalval skulle ta det første steget mot høgdene, oppover og med tid og stunder vidare oppover til ei lysande politisk toppstilling. Han tapte så det small. Vel visste han at skikk og bruk no kravde berre eitt: Han skulle gratulera motstandaren og ta nederlaget som ein mann. Det byrja bra: «Demokratiet har tala til oss med si klåre, pålitelege røyst. Rettvisa har sigra. Veljarane har brukt makta si, slik dei skal. Dei har fått viljen sin.» Så vart han overmanna av det han eigenleg meinte: «Dei fordømde idiotane!»

Så tok han steget ned frå talarstolen og ut or politikken.

Det finst mange døme på politikarar som reiser seg etter nederlag. To av dei meir kjende er Abraham Lincoln og Winston Churchill. Hos oss er Trygve Bratteli og Gro Harlem Brundtland gode eksempel. Men politikk er som all annan kappestrid: Det er sigeren som varmar best og mest.

Risikomomentet er skildra med litterær kraft i ei bok som har fått stå i fred i bokhylla mi dei siste 35 åra. Ho heiter Nomenklatura og er på russisk. Forfattaren heiter Mikhail Voslenskij, og ingen bør klandra seg om dei ikkje har høyrt om han. Han arbeidde som tyskspråkleg tolk i det sovjetiske utanriksdepartementet, og som førstereisgut var han med under forhandlingane om det som vart pakta mellom Stalin og Hitler i 1939. Etter krigen stelte han med tyske saker. Da pensjonsalderen venta i 1971, søkte han om utreise til det som da var Vest-Tyskland. Dit kom han året etter.

Boka hans kom i 1984. For det meste er ho ei skildring av det sovjetiske klasse- og pampesystemet, som han såg frå innsida. Men det som gjorde at eg fiska verket ut av ei ikkje altfor velordna bokhylle denne veka, var eit bleikna minne om det han skreiv om dei første inntrykka sine frå forbundsrepublikken.

Voslenskij kom til delstaten Hessen, og der var det lokalval i 1972. Han kjende mange av dei lokale politikarane, dei hadde gjesta Moskva under forhandlingane om ein endra status for Aust-Tyskland (DDR). Eller det var tingingar om handel og kultursamarbeid. Han hadde tolka for dei tyskarane som kom. No vart han invitert til valvake, og jamvel om han kjende litt til det moderne Tyskland, var det mykje som overraska han: «Først langt ut på kvelden slo det meg at ingen av dei som var til stades, hadde den minste aning om kva sluttresultatet ville bli», skriv han.

Så usikkert kan det verta når veljarane får seia si meining. Mikhail Gorbatsjov, som gjorde mykje for å rydja veg for demokratiet i Russland, våga seg aldri på slike val. Kor djupt Vladimir Putin måtte angra på at det kunne haldast val på byråd i Moskva for fem dagar sidan, veit eg ikkje, men det gjekk slett ikkje bra. Orden i sakene var det derimot under folkeavstemninga i Estland i 1940: Nær 99 prosent røysta for at landet skulle verta medlem av Sovjetunionen. Da var styresmaktene i Moskva så trygge på utfallet at det vart kunngjort fleire timar før vallokala i Estland stengde.

Men dette hende tolv år før Putin vart fødd, så æra for det lytefrie opplegget den gongen fell på andre. Og val fører mangt med seg. På Ullern i Oslo var det ni kommunistrøyster måndag. Det minner meg om eit val på Inderøy da eg tok til å interessere meg for kva dei vaksne heldt på med. Der var det tre kommunistar, og elleve som røysta Høgre. Vi visste kven dei var. Men det var tolerante tider, så dei fekk vera i fred.

Per Egil Hegge