Lytt til artikkelen:

CD

Aram Khatsjaturjan:

Cello Concerto

Torleif Thedéen, cello. Staatsorchester Rheinische Philharmonie; dir.: Daniel Raiskin. CPO 2020

«Khatsjaturjan imiterer berre seg sjølv!», utbraut komposisjonsprofessoren ved Gnesin-instituttet i Moskva då han gjekk gjennom leksa han hadde gjeve elevane sine, nemleg å skriva eigne variasjonar over «Solveigs sang» frå Edvard Griegs andre Peer Gynt-suite. Alle elevane hadde løyst oppgåva slik lærebøkene føreskreiv – med unntak av den sjølvlærte bokbindarsonen Aram frå Tbilisi i Georgia, som instinktivt utstyrte Solveig med det professoren kalla «eintydig orientalske rytmar».

Pauketrille

Eg vil ikkje kalla det imitasjon. Ein referanse er vel det rette ordet. Ho høyrest i alle høve kjend ut, opninga av Aram Khatsjaturjans Cellokonsert i e-moll frå 1946, som solisten Torleif Thedéen og det tyske Staatsorchester Rheinische Philharmonie her gjev oss ei livfull tolking av. Stykket startar nemleg med same typen svulmande pauketrille som «A-mollkonserten».

Også framhaldet, etter rekkja med massive, dissonerande strykarakkordar, har noko griegsk ved seg. For til liks med Grieg greier Khatsjaturjan å kombinera kromatiske liner (melodiar bygde opp av halvtonetrinn) med grasiøs lette i den musikalske teksturen. Franskmenn ville ha kalla det impresjonistisk. Men for nordmenn er no eingong Grieg den næraste referansen, sjølv om han i sin tur stod i gjeld til dei franske impresjonistane.

Songleg

Me skal likevel ikkje langt ut i fyrstestasen «Allegro moderato» før dei hoggande danserytmane frå Khatsjaturjans heimland tilfører materialet eksotisk farge. Til dette folkeleg framandvorne i ein kunstmusikalsk kontekst: Var det slik det europeiske konsertpublikumet i si tid oppfatta Griegs musikk? Her i Noreg er me jo vande med halling­rytmar og dei suggererande ornamenta frå hardingfelemusikken. Men i konsertsalane i Tyskland, Frankrike og England må vel Griegs norske vriar ha verka like framande som Khatsjaturjans kaukasiske koloritt.

Cellokonserten er likevel ikkje på langt nær så «barsk» som andre Khatsjaturjan-verk – eg tenkjer til dømes på den mest kjende satsen hans, «Sverddansen», i balletten Gajane frå 1942. Konserten er nemleg dominert av songlege melodiliner, særleg i den rolege andresatsen «Andante sostenuto». Med effektfull vibratobruk og raffinert disposisjon av dynamikken byggjer solisten Thedéen her opp uhyggjeleg spenningsfulle frasar.

Sjur Haga Bringeland

Sjur Haga Bringeland er musikar, musikkvitar og fast musikkmeldar i Dag og Tid.