Konsert

Johann Sebastian Bach:

Juleoratoriet

Cornelia Horak, sopran; Sophie Rennert, alt; Manuel Günther, tenor; Josef Wagner, bass; Chorus sine nomine; L’Orfeo Barockorchester; dir.: Johannes Hiemetsberger. Wiener Musikverein, onsdag 12. desember

Du kjenner han kan hende gjennom nyttårskonserten, som kvart år blir kringkasta til nærare hundre land og sett live av femti millionar menneske: «Den gylne salen» i Wiener Musikverein (Wien musikklag), som ikkje berre gleder øyro med varm akustikk, men òg er ein fryd for augo.

Bygningen frå 1870 er eit uttrykk for kunstreligionen som vaks fram mot slutten av 1800-talet, då borgarskapen dyrka sine musikalske geni som gudar og reiste klassiske tempel for dei: Hovudinngangen er krona med ein relieffsmykka tempelgavl, i foajeen står komponistbyster som heilage gudebilete og i konsertsalen blir balkongen halden oppe av rekkjer med karyatider – søyler i kvinneform av typen som pryder Erekhtheion-tempelet på Akropolis i Athen. Ein kyrkjeleg konnotasjon gjev orgelet over podiet, det òg med greske karyatider.

Konsertmusikk

Men eg skulle altså ikkje på nyttårskonserten i Wien, men på julekonserten med Johann Sebastian Bachs (1685–1750) Juleoratoriet, BWV 248, framført av L’Orfeo Barockorchester og koret Chorus sine nomine.

Sjølve ideen skurrar litt: Kyrkjemusikk tiltenkt ein liturgisk, evangelisk-luthersk samanheng framført i ein verdsleg sal i det katolske Wien? Vel, Bach urframførte verket i Leipzigs Thomas- og Nikolaikyrkje i jula og på nyåret 1734–35, men det er alt 150 år sidan det fridde seg frå gudstenesta og byrja eit nytt liv som rein konsertmusikk. Det er ei naturleg utvikling. Men kva går tapt på vegen?

Manglande bit

Det oppstår gjerne framføringspraktiske problem av akustisk art. I Wien merka ein dette frå fyrste paukeslag av, i den praktfullt svingande opningssatsen «Jauchzet, frohlocket», komponert for fyrste juledag. Her helsar Bach Kristus velkomen som himmelfyrste med kvervlande paukar og trompetar, instrument som i barokken òg var verdslege fyrsteattributt. Men sjølv om Den gylne salen er kjend for god akustikk, var ikkje barokkinstrumenta til L’Orfeo Barockorchester sterke nok til å bera lyden skikkeleg ut i rommet. Endå eg sat på sjuande rad, såg eg meir til paukane enn eg høyrde dei, og sjølv om trompetistane tuta alt dei orka, klang det ikkje briljant.

Strykarane var det litt betre stilt med. Men sidan dirigenten Johannes Hiemetsberger likar snøgge tempo og har ein hang til å forma frasane med markante crescendi og decrescendi (lydlege stigningar frå svakt til sterkt, og omvendt), blei byrjingane og avslutninga på frasane vanskelege å oppfatta. Dette førte òg til at det ikkje blei skikkeleg «bit» i artikulasjonen hjå fiolinane.

Mammutkor

Hiemetsbergers framgangsmåte ville nok fungert betre i akustikken til ei kyrkje. Men i denne konsertsalen, konstruert som han er for store, romantiske orkester, kom barokkorkesteret hans til kort. Chorus sine nomine var det derimot ingen problem å høyra. Med eit mannskap på 60 songarar greidde koret å fylla rommet – og å overdøyva orkesteret, særleg blåseinstrumenta. Problemet er dette: Uansett kor stor korbesetninga er i denne verktypen, blir talet på slagverks- og blåseinstrument verande konstant. Og det er innlysande at to barokke tverrfløyter med sin vedunderleg duse klang ikkje maktar å hamla opp me eit slik mammutkor (som elles er minst tre gonger større enn det Bach sjølv nytta).

Fine ariar

Men juleoratoriet er ikkje berre kor- og orkestermusikk. Det har òg nokre av Bachs vakraste ariar, og det var desse som gav dei finaste stundene. Til dømes den dyssande altarien «Schlafe, mein Liebster» («Sov, min kjæraste») som Sophie Rennert song med varsam legato (bundne tonerekkjer), og tenorarien «Frohe Hirten» («Glade hyrdingar»), som Manuel Günter meistra med suggererande koloratur (lange rekkjer av snøgge, korte tonar).

Juleoratoriet er eit av dei mest spelte juleverka i førjulstida, også i Noreg. Spørsmålet om det høver best i kyrkja eller i konsertsalen, er difor noko me lyt stilla oss heime òg – i år valde til dømes Bergen Filharmoniske Orkester å spela det i Grieghallen, medan Trondheim Symfoniorkester gjorde det i Nidarosdomen.

For min del minte kvelden i Wiener Musikverein meg om problemet med å oppleva altertavler frå mørke mellomalderkyrkjer utstilte i moderne museum – noko av magien gjekk tapt.

Sjur Haga Bringeland

Sjur Haga Bringeland er musikar og fast musikkmeldar i Dag og Tid.