OPERA:

Jules Massenet:

Werther

Edgaras Montvidas (Werther); Catriona Morison (Charlotte), m.fl.; Antony McDonald, regi og scenografi; Bergen Filharmoniske Orkester; dir.: Frédéric Chaslin. Grieghallen i Bergen, laurdag 16. mars

Dirrande feite strykarakkordar over ein dramatisk bass med bivrande paukar, etterfylgd av melankolske melodiliner: Preludiet til fyrste akt gjorde det klårt at korkje less is more eller understatement kom til å gjelda denne kvelden. Bergen Filharmoniske Orkester tok dette heilt ut og leverte komponisten Jules Massenets orkestrering med wagnersk tyngd.

Scenografien til britiske Antony McDonald var av ein annan skapnad. For han har teke dramaet ut av 1700-talssamanhengen og lagt det til Massenets samtid på slutten av 1800-talet. Sceneutsmykkinga var nøktern, men greidde å skapa gode stemningar innanfor dei rammene ein konsertscene som Grieghallen gjev – Bergen har jo framleis ikkje noko operahus.

Sturm und Drang

Massenet Werther-opera frå slutten av 1880-åra byggjer på Johann Wolfgang von Goethes gjennombrotsroman Den unge Werthers lidingar, som han skreiv i løpet av nokre få veker våren 1774 i ein «temmeleg umedviten, nesten søvngjengarsikker» tilstand, som han sjølv uttalte det.

I boka, som skulle bli ei programerklæring for den litterære Sturm und Drang-rørsla («storm og trong»), blir me tekne med til ein fiktiv småby. Her møter me den kompromisslause, unge svermaren Werther, ein jurist med utsikter til diplomatkarriere. Under ei vitjing hjå amtmannen, som lærer ungane julesongar midt på sommaren, blir han kjend med Charlotte, amtmannsdottera som han skal fylgja på ball.

I «Lotte», som ho blir kalla, blir han hovudstups forelska. Problemet er berre at ho alt er trulova med diplomaten Albert. Dette utviklar seg til eit trekantdrama, og etter mykje om og men endar det med at Werther ber Albert, som i mellomtida har gifta seg med Lotte, om å få låna pistolane hans (pistolar blei alltid leverte i par den gongen). Med ein av pistolane skyt han seg i hovudet natt til fyrste juledag – i operaen med lyden av julesongane til amtmannens born i bakgrunnen.

Heltetenor

Werther er skriven som brevroman. Det å omforma han til opera­libretto (den sungne teksten i operaen), var inga lett oppgåve for Massenets tre librettistar. Korleis fungerer han musikalsk og dramatisk?

Fyrst det musikalske: Massenets tonesetjing er på sitt vis superb, særleg når det gjeld å setja stemninga i dei orkestrale for- og mellomspela. Med stor klangpalett målar han bilete som gjer sceneutsmykkinga mest overflødig. Eit døme er det rustikke forspelet til andre akt, der Werthers vener Johan og Schmidt hyllar Bacchus (det vil seia at dei drikk seg fulle) i skuggen av nokre lindetre ein sundagsettermiddag. I dette forspelet briljerte blåsarane i Bergen Filharmoniske Orkester. Massenets melodiske teft kjem til uttrykk i Werther-rolla, som Edgaras Montvidas frå Litauen denne kvelden song som høgstemt heltetenor, og i Lotte-rolla, som britiske Catriona Morison (etter å ha sunge seg «varm» i andre akt) kledde med mjuk og mørk mezzosopranrøyst.

Nesten sagastil

Men sjølv om librettoen fungerer fint musikalsk, svekkjer han på fleire punkt dramaet, slik me kjenner det frå Goethes original. Tydelegast er dette i sluttscenen, der librettoen skil seg tydelegast frå boka.

I Goethes original er slutten forma knapt og nøkternt, nesten i sagastil, noko som kjennest frigjerande etter alt svermeriet føreåt: «Ein av grannane såg glimtet og høyrde skotet. Men då alt var like stilt etterpå, tenkte han ikkje meir på det.» Med dette er det slutt for Werther, for sjølv om han framleis har puls når tenaren finn han, er han lamma av skotet som har gått inn i panna over det høgre auga så hjernemassen tyt ut.

Men i operaen til Massenet er det annleis. Werther syng lange ariar sjølv etter at han er skoten, og døyr i armane på si kjære Lotte. Det er for ulogisk, og lufta går ut av ballongen.

For sydlandsk

Det tok si tid før Werther-operaen blei populær ved dei store operahusa i Frankrike og i dei tyskspråklege landa. Grunnen er vel at tematikken var for dyster for fransk smak, og at tyskarane kjende seg utsette for det ein i dag kallar «kulturell appropriasjon»: Utlendingar – og særleg franskmenn – skulle ikkje få nærma seg den største diktaren deira.

Sjølv om denne oppsetjinga i Grieghallen var god, har eg likevel eit grunnleggjande problem med verket, med Massenets franske Werther. For kjærleiken mellom hovudpersonane blir her for konkret, for sydlandsk, for lite idealistisk. For er det verkeleg kjærleiken til Lotte eller ideen om ideell kjærleik som driv Werther i døden?

Sjur Haga Bringeland