Protosymfoniar
Symfoniane til Gossec er ikkje store meisterverk, men syner oss føresetnaden for klassisismens symfoniske milesteinar.
CD
Francois-
Joseph
Gossec:
Symphonies op. IV
Deutsche Kammerakademie Neuss; dir.: Simon Gaudenz. CPO 2019
Kven fann opp den klassiske symfonien? Det blei krangla mykje om dette på byrjinga av 1800-talet, då representantar for dei store kulturnasjonane freista å hausta laurbær for heimlanda sine. I dag er det relativ semje om at forma, som er reint instrumentell, har strykarbasert klang og er frigjord frå kyrkje- eller teatermusikken, går attende til milanesaren G.B. Sammartini, som i 1730-åra komponerte kring 70 slike verk. Men det er ikkje underleg at dette var uklart på byrjinga av 1800-talet. Kimen til symfonien låg så å seia i tida – både i Venezia, Bologna, Paris, Wien, Dresden, Mannheim og jamvel Stockholm oppstod det «protosymfoniske» orkesterverk i fyrste helvta av 1700-talet.
Pragmatikar
På denne plata presenterer Deutsche Kammerakademie Neuss ein slik tidleg symfonikar av den franske skulen: Den temmeleg ukjende Francois-Joseph Gossec, fødd i det som i dag er provinsen Vallonia i Belgia, etterlét seg kring 50 symfoniar. Han naut godt av adelege patronar under l’ancien régime, men etter 1789 var han pragmatisk nok til å gjera ny karriere i republikken. Ja, han gjorde seg til det revolusjonære Frankrikes offisielle komponist og skreiv musikk for den rabiate Robespierre med verk som «Hymne til humaniteten».
Dei seks symfoniane, op. 4, kom på prent kring 1758, medan Gossec framleis var i tjueåra, og er dei fyrste verka hans som kan reknast som «klassiske»: Dei har fire satsar, der den tredje alltid er ein staseleg menuett. Dei er instrumenterte med horn og oboar i tillegg til strykarane. Og dei krev dynamiske effektar som dei tidlege klassisistane elska, nemleg brå vekslingar frå piano til forte, og lange crescendi der lydstyrken byggjer seg gradvis opp. For oss i dag kan dette synast som billeg effektmakeri, men den gongen var det nytt at komponistar føreskreiv slike stilmiddel i partitura.
Gode effektar
Korleis læt så symfoniane? Dei kom på prent sju år før den fyrste store symfonikaren, Joseph Haydn, lanserte sine fyrste slike verk. Samanlikna med Haydn er dei enkle og tematisk einfaldige. Ja, det skal godt gjerast å klara å hugsa nokon av melodiane etter å ha lytta gjennom plata – eg klarte det ikkje. Kan hende er det fyrst og fremst effektar Gossec vil oppnå? I så høve lukkast han med det, for dei trommeaktige basslinene i «Allegro»-satsen i fyrste symfonien er medrivande, og dei kvasse innsatsane til horna i den rabiate «Presto»-satsen er som adrenalinskot. Dei rolege satsane er dei mest tradisjonelle, som «Adagio»-satsen i tredje symfonien, med vakre, dissonerande akkordar à la tidleg Mozart.
Kva så med framføringa til Deutsche Kammerakademie Neuss? Klangen er litt einsformig, noko som vel har med sjølve musikken å gjera. Men artikulasjonen deira er frisk, og dei brå overgangane i dynamikk og karakter sit som dei skal. Alt i alt er nok denne plata fyrst og fremst noko for dei som ikkje berre interesserer seg for meisterverka i musikkhistoria, men òg finn glede i å skjøna korleis dei store klassiske musikkformene blei til.
Sjur Haga Bringeland
Sjur Haga Bringeland er musikar og fast musikkmeldar i Dag og Tid.
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
CD
Francois-
Joseph
Gossec:
Symphonies op. IV
Deutsche Kammerakademie Neuss; dir.: Simon Gaudenz. CPO 2019
Kven fann opp den klassiske symfonien? Det blei krangla mykje om dette på byrjinga av 1800-talet, då representantar for dei store kulturnasjonane freista å hausta laurbær for heimlanda sine. I dag er det relativ semje om at forma, som er reint instrumentell, har strykarbasert klang og er frigjord frå kyrkje- eller teatermusikken, går attende til milanesaren G.B. Sammartini, som i 1730-åra komponerte kring 70 slike verk. Men det er ikkje underleg at dette var uklart på byrjinga av 1800-talet. Kimen til symfonien låg så å seia i tida – både i Venezia, Bologna, Paris, Wien, Dresden, Mannheim og jamvel Stockholm oppstod det «protosymfoniske» orkesterverk i fyrste helvta av 1700-talet.
Pragmatikar
På denne plata presenterer Deutsche Kammerakademie Neuss ein slik tidleg symfonikar av den franske skulen: Den temmeleg ukjende Francois-Joseph Gossec, fødd i det som i dag er provinsen Vallonia i Belgia, etterlét seg kring 50 symfoniar. Han naut godt av adelege patronar under l’ancien régime, men etter 1789 var han pragmatisk nok til å gjera ny karriere i republikken. Ja, han gjorde seg til det revolusjonære Frankrikes offisielle komponist og skreiv musikk for den rabiate Robespierre med verk som «Hymne til humaniteten».
Dei seks symfoniane, op. 4, kom på prent kring 1758, medan Gossec framleis var i tjueåra, og er dei fyrste verka hans som kan reknast som «klassiske»: Dei har fire satsar, der den tredje alltid er ein staseleg menuett. Dei er instrumenterte med horn og oboar i tillegg til strykarane. Og dei krev dynamiske effektar som dei tidlege klassisistane elska, nemleg brå vekslingar frå piano til forte, og lange crescendi der lydstyrken byggjer seg gradvis opp. For oss i dag kan dette synast som billeg effektmakeri, men den gongen var det nytt at komponistar føreskreiv slike stilmiddel i partitura.
Gode effektar
Korleis læt så symfoniane? Dei kom på prent sju år før den fyrste store symfonikaren, Joseph Haydn, lanserte sine fyrste slike verk. Samanlikna med Haydn er dei enkle og tematisk einfaldige. Ja, det skal godt gjerast å klara å hugsa nokon av melodiane etter å ha lytta gjennom plata – eg klarte det ikkje. Kan hende er det fyrst og fremst effektar Gossec vil oppnå? I så høve lukkast han med det, for dei trommeaktige basslinene i «Allegro»-satsen i fyrste symfonien er medrivande, og dei kvasse innsatsane til horna i den rabiate «Presto»-satsen er som adrenalinskot. Dei rolege satsane er dei mest tradisjonelle, som «Adagio»-satsen i tredje symfonien, med vakre, dissonerande akkordar à la tidleg Mozart.
Kva så med framføringa til Deutsche Kammerakademie Neuss? Klangen er litt einsformig, noko som vel har med sjølve musikken å gjera. Men artikulasjonen deira er frisk, og dei brå overgangane i dynamikk og karakter sit som dei skal. Alt i alt er nok denne plata fyrst og fremst noko for dei som ikkje berre interesserer seg for meisterverka i musikkhistoria, men òg finn glede i å skjøna korleis dei store klassiske musikkformene blei til.
Sjur Haga Bringeland
Sjur Haga Bringeland er musikar og fast musikkmeldar i Dag og Tid.
Fleire artiklar
Celeste Dalla Porta spelar hovudrolla som Parthenope, som i gresk mytologi er ei sirene.
Foto: Arthaus
Årets dårlegaste?
Verken innhald eller bodskap gjev meining i Paolo Sorrentinos siste rampestrek.
Morten Søberg er direktør for samfunnskontakt i SpareBank 1 og har skrive fleire essaysamlingar om økonomi, politikk og skriftkultur.
Foto: Spartacus
Fall og vekst i Sør-Atlanteren
Morten Søberg er best når han ser vidare enn pengestellet.
I heimen sin på Norneshaugane ved Sogndal har Idar Mo forfatta eit hundretal innlegg om norsk samferdslepolitikk, dei fleste om uforstanden i satsinga på jernbanen.
Foto: Per Anders Todal
Talknusaren og den store avsporinga
For Idar Mo i Sogndal er ikkje buss for tog noko å sukke over. Det er framtida.
Tanya Nedasjkivska i Butsja i Ukraina sørger over ektemannen, som var mellom dei mange myrda sivilistane som russiske invasjonsstyrkar på retrett lèt etter seg langs gatene i 2022.
Foto: Rodrigo Abd / AP / NTB
«Utan den militære støtta ville Ukraina i dag vore okkupert av Russland.»
Kart: Anders Skoglund, Norsk Polarinstitutt
Arvingane til Amundsen
Om lag 200 menneske vitjar Sørpolen kvart år. Denne sesongen sette fire nordmenn av garde på ski. Ikkje alle kom fram.